Ένα από τα μεσημέρια που απολάμβανα την παρέα του σεβαστού μου δασκάλου κι ενώ συζητούσαμε για τα διάφορα της καθημερινότητας, παρακολουθήσαμε άναυδοι ένα κλασσικό σκηνικό. Κάποιος σε μια μηχανή άρπαξε την τσάντα μιας κυρίας. Κανείς δεν πρόλαβε να κάνει τίποτε και σε δευτερόλεπτα η μηχανή εξαφανίστηκε στο βάθος του δρόμου. Η γυναίκα, ενώ στην αρχή έμεινε ακίνητη και με απλανές βλέμμα για λίγο, μερικοί έτρεξαν να την βοηθήσουν, ξαφνικά άρχισε να τρέχει προς το τέλος του δρόμου, ακούγοντας μια φωνή που φώναζε «την πέταξε, την πέταξε», ενννοώντας προφανώς ότι ο ληστής πέταξε την τσάντα, αφού βέβαια θα είχε αφαιρέσει τα πολύτιμα.
Ο δάσκαλός μου γύρισε στο μέρος μου και παρατήρησε:
«Είδες πόσο γρήγορα τρέχει η κυρία, το περίμενες στην ηλικία της;».
Συνειδητοποιώντας τι βρήκε να παρατηρήσει αλλά γνωρίζοντάς τον χρόνια απλά χαμογέλασα και σχολίασα:
«Τι συμβαίνει;».
«Απλά η κυρία υπέστη μια συγκίνηση-σοκ» σχολίασε ο δάσκαλος.
«Λοιπόν;»
«Καλά δεν γνωρίζεις τίποτε για το σώμα και τις συγκινήσεις;».
«Κάτι ξέρω αλλά δεν μπορώ να υποστηρίξω ότι γνωρίζω».
«Η συγκίνηση-σοκ επιβάλλει μια ρήξη, μιαν αποδιοργάνωση».
«Αλήθεια η κυρία στην αρχή έμεινε ακίνηση και φαινόταν χαμένη» σχολίασα, ενώ ο δάσκαλος συνέχιζε απτόητος.
«Αυτή η κατάσταση όμως μπορεί να διευκολύνει αργότερα μιαν αναδιοργάνωση επανάκτησης».
«Γι’ αυτό κι έτρεξε τόσο ζωηρά λοιπόν, όταν άλλαξαν οι συνθήκες και τα ζητούμενα».
«Ακριβώς» είπε ο δάσκαλος και σταμάτησε.
«Ε καλά τώρα, μην σταματάτε, αναφερθήκατε εξαρχής στο σώμα και τις συγκινήσεις. Περιμένω πολύ περισσότερα».
«Όλο δωρεάν μαθήματα ζητάς».
«Το αξίζω όμως, είμαι καλός μαθητής».
«Οφείλω να το αναγνωρίσω. Λοιπόν οι βασικές συγκινήσεις συνδέονται με τις ανάγκες (πείνα, δίψα, ύπνο) και την επιθυμία. Ας μιλήσουμε για τον φόβο που μόλις συναντήσαμε».
«Σε σχέση όμως με το σώμα, δεν θέλω πολλά –πολλά για να μπορώ να παρακολουθήσω».
«Ο φόβος είναι μια δομική κύρια συγκίνηση, σταθερή, πηγή πρωτογενούς άμυνας ενάντια σε μια απειλή. Ο παθητικός φόβος χαρακτηρίζεται από την πτώχεια της κίνησης, τη σχετική υποτονία, την ακινησία. Το άτομο “είναι παράλυτο από φόβο”. Στον ενεργητικό φόβο κυριαρχούν οι κινητικές εκδηλώσεις ανοργάνωτου τύπου, με ταραχή, ασυνάρτητη και ασυντόνιστη υπερτονία. Ο παθολογικός φόβος μετατρέπεται σε άγχος και αγωνία, ισχυρή ανησυχία, που διαφθείρει και εξαντλεί το σώμα, χωρίς οριακό ερεθισμό.»
«Τι εννοείτε οριακό ερεθισμό;»
«Πρόκειται για μια κατάσταση αναίτιου γενικευμένου αμυντικού συναγερμού. Ο φόβος του «τίποτα», είναι το άγχος που επικάθηται στο σώμα, το εξαντλεί οδηγώντάς το σε τεράστιες ενεργειακές δαπάνες και σε ατέρμονη επιφυλακή.»
«Μ’ αρέσει αυτή κατηγοριοποίηση, μπορεί να με βοηθήσει να ερμηνεύω καταστάσεις και συμπεριφορές».
Ο δάσκαλος χαμογέλασε αυτάρεσκα και συνέχισε.
«Ας δούμε τώρα τον θυμό. Στο θυμό παρατηρείται μια αύξηση του μυϊκού τόνου που συχνά ρευστοποιείται με το πέρασμα στην πράξη. Είναι μια ευκαιρία για εξωτερίκευση της επιθετικότητας και της θεμελιακής βίας.»
«Περιμένουμε δηλαδή έντονες κινήσεις, λεκτικές και μη».
«Ασφαλώς, πρόκειται για μια πρωτόγονη μορφή άμυνας με σκοπό να συγκρατήσει κανείς κοντά του, στον εαυτό του, αυτό που είναι μέρος του ίδιου του του σώματος και του συνήθους περιβάλλοντός του.»
«Φωνάζοντας, δηλαδή, αγριεύοντας, παίρνοντας επιθετικές στάσεις, αμύνεσαι».
«Μπορεί όμως στην επεκτατική του μορφή ο φόβος, να παρουσιάζεται επιθετικός, μερικές φορές μάλιστα χωρίς λόγο, με σκοπό να «φοβίσει», να διασφαλίσει την εξουσία του επί των αντικειμένων, επί του Άλλου, στον κόσμο, για να διοχετεύσει έναν ελάχιστο σαδισμό.
«Που μερικές φορές είναι αναγκαίο να εξωτερικεύεται».
«Γι’ αυτό μ’αρέσει η παρέα σου και τα μικρά μας μαθήματα, δεν χρειάζεται να στα αναλύω όλα και είσαι συγκεντρωμένος»
«Λοιπόν;»
«Η παθητική μορφή του θυμού, ο “λευκός θυμός”, χαρακτηρίζεται επιστροφικός, σχετικά υποτονικός, χωρίς κίνηση και με τρέμουλο.»
«Κατάλαβα, είναι εκείνοι που τα καταπίνουν όλα».
«Πράγματι, να αναμένεις όμως ότι κάποτε θα ξεσπάσουν».
«Η χαρά;»
«H χαρά είναι ενεργητική και παρασύρουσα, επεκτατική, με κινητική υπερδραστηριότητα, συναγερμό και χαμογελαστή. Η παθητική χαρά είναι πιο σπάνια.»
«Η λύπη;»
«Η παθητική λύπη συνοδεύεται από υποτονία, αργότητα, κόπωση, ασθένεια, αυτοεγκλεισμό. Η ενεργητική λύπη είναι υπερτονική. Το υποκείμενο είναι τεταμένο, υπερτονικό, επαναστατημένο, με μιαν αίσθηση αηδίας, παραπόνων. Η κατάστασή του είναι κοντά στο φόβο και το άγχος.»
«Λύπη όμως χωρίς κλάματα».
«Τα κλάματα παρηγορούν, συμβάλλουν στη ρευστοποίηση μιας υπερτονίας, που δεν μπορεί να διαρκεί γιατί είναι επώδυνη. Τα αναφιλητά και οι αναστεναγμοί απελευθερώνουν χαωτικά τις καταπιεσμένες δυνάμεις.»
«Το γέλιο τι ;».
«Το γέλιο ανεβάζει το επίπεδο του μυϊκού τόνου αλλά και του νοητικού. Η περαστική υποτονία που προκαλείται από το γέλιο, έχει ένα επιστροφικό αποτέλεσμα. Το γέλιο, ίδιον του ανθρώπινου σώματος σύμφωνα με τον Rabelais, προκαλεί σε περισσότερο και καλύτερο γέλιο. Η περαστική υποτονία χαλαρώνει και πυροδοτεί μια καλύτερη τονική κατανομή. Το γέλιο δεν είναι μόνο φυσιολογικό αλλά και αποσβένει μια κορύφωση συναισθηματικών τονικοτήτων, είναι διονυσιακό.»
«Βλέπω να το προτιμάτε, όπως όλοι μας άλλωστε».
«Ναι, με την διαφορά ότι εγώ ξέρω γιατί. Ο Spinoza, πριν το 1663 στο Le Court Traité, γράφει ότι οι αρνητικές συγκινήσεις (ο φόβος, ο θυμός, η λύπη, τα κλάματα) είναι διπλά νοσηρές. Αντιστοιχούν σε “καθαρά πάθη”, δηλαδή σε ανθρώπινες πράξεις παθητικής αντίδρασης, στις οποίες το άτομο έχει εμπλακεί στα συγκινησιακά ρεύματα δηλαδή χωρίς να μπορεί να τους εξασκήσει κάποιον έλεγχο, χωρίς να μπορεί να έχει μιαν εκούσια συμμετοχή. Τότε το άτομο παρασύρεται και το σώμα παράγει αντιδραστικές δυνάμεις. Αυτές οι συγκινήσεις δεν παρηγορούν, το άτομο τους πληρώνει την ελευθερία του και περιορίζεται στην παθητικότητά του, σε μια ανελεύθερη ύπαρξη.»
«Θα συμφωνούσα αν συνυπολογίζαμε τον παράγοντα χρόνο».
«Μα ασφαλώς μιλάμε για συγκινήσεις που διαρκούν πολύ, που γίνονται παγιωμένες καταστάσεις και δεν εναλλάσσονται με τις ενεργητικές συγκινήσεις».
«Δηλαδή;»
«Οι ενεργητικές συγκινήσεις αντίθετα, ενδυναμώνουν την ενεργητικότητα, την ελευθερία του σώματος. Ο Spinoza ρωτούσε «τι μπορεί ένα σώμα;» και το σώμα όσο είναι ενεργητικό τόσο μπορεί περισσότερα. Οι ενέργειες (πράξεις) εκμηδενίζουν τις μη- πράξεις (τα πάθη). Ο Spinoza συνιστούσε την πρακτική των θετικών συγκινήσεων.»
«Το σώμα μας δηλαδή υπομένει το βάρος των συγκινήσεων».
«Όχι φίλε μου, το σώμα δεν υπάρχει χωρίς τις συγκινήσεις, αποδιοργανώνεται, πεθαίνει. Οι συγκινήσεις και τα συναισθήματα είναι ρυθμιστές των χώρων ζωής και δημιουργοί ενός χρόνου ύπαρξης. Μας διαμορφώνουν και μας επιτρέπουν να είμαστε ζωντανοί».
«Και κοινωνικοί;»
«Αν πιστεύεις ότι υπάρχουμε μέσα από τον Άλλο».
«Ευχαριστώ δάσκαλε»
«Τουλάχιστον θα κεράσεις εσύ έτσι;».
