Θοδωρής Παπαθεοδώρου
Συναξάρια της μικρής Πατρίδας
Εκδόσεις Ψυχογιός
Πώς και πώς περίμενα να εκδοθεί το βιβλίο αυτό. Έχοντας διαβάσει και ενθουσιαστεί από το προηγούμενο, “Τα λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας”, ήταν φυσικό να περιμένω τη συνέχειά του.
Και πραγματικά, ακόμα κι αν δεν είχα διαβάσει το προηγούμενο, αυτό θα με συνάρπαζε εξίσου, αφού η ιστορία του είναι αυτοτελής, από μόνη της (αν και ο συγγραφέας, για την καλύτερη κατανόηση της ιστορίας, μας συνδέει με το παρελθόν, δίνοντας στον αναγνώστη του ένα εισαγωγικό κεφάλαιο).
Η περίοδος του Μακεδονικού Αγώνα συγκινεί πολλούς αναγνώστες, όπως εμένα, λόγω του ηρωισμού που έδειξαν οι εθελοντές του και οι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού που, κρυφά, πολεμούσαν για τη λύτρωση των ελληνικών χωριών και σχολείων της Μακεδονίας, από τους θηριώδεις Βούλγαρους Κομιτατζήδες, κάτω από τη μύτη των Οθωμανών.
Βασικές ηρωίδες του μυθιστορήματος, οι ηρωικές Αρετή και Φωτεινή, η δασκάλα και η νοσοκόμα. Μαζί τους, μικρά ορφανά Ελληνόπουλα και γενναίοι Έλληνες που έχυσαν το αίμα τους για τη μικρή πατρίδα, τη Μακεδονία.
Η Φωτεινή, έγκυος στο μωρό του Μάνου, που πολεμάει στη Στρώμνιτσα, γλυτώνει το βιασμό από τους κομιτατζήδες μέσα στη Θεσσαλονίκη. Τη σώζει ο παλιός της γνώριμος Κοσμάς και η μητέρα του, η κυρία Πελαγία, που την περιθάλπουν σπίτι τους. Μαζί με την “παρέα” των κομιτατζήδων που πήγε να τη βιάσει, βρίσκεται και ένα αθώο νεαρό αγόρι. Στο πρόσωπό του, η Φωτεινή αναγνωρίζει τον χαμένο αδελφό της Ανεστάκη, που χάθηκε στους διωγμούς των Ελλήνων στην Αδριανούπολη.
Η Αρετή, πάλι, μαζί με τον αγαπημένο της Λευτέρη, γλυτώνουν από το θάνατο, όντας περικυκλωμένοι σε μια εκκλησία από τους κομιτατζήδες, χάρη στην έγκαιρη επέμβαση του καπετάνιου Σωτήρη Βιλβίκη, στο Βογατσικό Καστοριάς.
Η Βάσιλκα, το μικρό ορφανό βουλγαράκι, που η δασκάλα Αρετή είχε πάρει υπό την προστασία της και είχε χάσει μαζί με τα ορφανά από τη μάχη της Σιάτιστας, τον Μήλιο και την αδελφή του Ανθή, έρχονται κοντά, καθώς βρίσκονται φυλακισμένα σε ένα οθωμανικό μπουντρούμι. Ο φόβος και η πείνα τους δένει. Στο μεταξύ, οι Τούρκοι τους φορτώνουν σε ένα τρένο για να τους μεταφέρουν στη Θεσσαλονίκη. Όμως, τους σώζουν καθ’ οδόν ο Λευτέρης, μαζί με δύο καπεταναίους και με την Αρετή, που, έκπληκτη, ξανασμίγει με τη μικρή Βάσιλκα.
Κατεβαίνουν στην Αθήνα και αφήνουν την Ανθή σε ένα παρθεναγωγείο να σπουδάσει και να γίνει δασκάλα. Η Αρετή υιοθετεί τη Βάσιλκα και, μαζί με τον νεαρό Μήλιο, επιστρέφουν στη Θεσσαλονίκη για να αναλάβουν νέες αποστολές του αγώνα. Στην Αθήνα, η Αρετή συναντιέται με τον Βούλγαρο Τάσεφ που έκαψε όλο το χωριό Ράκοβο, ο οποίος ήρθε στην πρωτεύουσα για να κλείσει παραγγελίες για όπλα. Η Αρετή, τού στήνει παγίδα και τον σκοτώνει για να εκδικηθεί τους αθώους.
Μήνες μετά, οι γονείς της Αρετής, έρχονται στη Θεσσαλονίκη για να βοηθήσουν τον αγώνα. Η Καλλιόπη, η μητέρα της, που στο μεταξύ γνωρίζεται με τη νοσοκόμα Φωτεινή, αναλαμβάνει ενεργό ρόλο νοσηλεύτριας στα μυστικά νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης, που κρύβονται πίσω από τους ναούς και περιθάλπουν μακεδονομάχους. Όμως, την απαγάγει μια βουλγάρικη τσέτα και ζητά λύτρα. Παρότι ο άντρας της δίνει τα λύτρα, οι Βούλγαροι δεν την απελευθερώνουν. Η Φωτεινή αναλαμβάνει να μάθει από τον Κοσμά πού την κρατούν. Καθώς γυρίζουν σπίτι της, ο βούλγαρος Πόπτριτσε πυροβολεί την Φωτεινή. Μπαίνει μπροστά της ο Κοσμάς και δέχεται αυτός τη σφαίρα, που τον σκοτώνει, θυσιάζοντας τη ζωή του για τη Φωτεινή, γλυτώνοντάς την από το θάνατο.
Στο μεταξύ, η Αρετή, στο Βάλτο των Γιαννιτσών, πάλι, διορισμένη δασκάλα σε νέο ελληνικό σχολείο, αντιστέκεται σε μια επίθεση κομιτατζήδων που βάζει φωτιά στο σχολείο της και αμύνεται με το όπλο της, τραυματίζοντας ένα νεαρό βουλγαράκι. Όταν της λέει ότι παλιά λεγόταν “Ανέστης”, κάτι μέσα της την παρακινεί και τον αφήνει να ζήσει.
Δεν έχει την ίδια τύχη, όμως, το νεαρό αγόρι, ο Μήλιος που, φανατισμένος με τον Αγώνα, παίρνει μέρος στην απελευθέρωση της Καλλιόπης, μητέρας της Αρετής και το πληρώνει με τη ζωή του.
Στην επιχείρηση απελευθέρωσης της κυρίας Καλλιόπης Λάσκαρη, παίρνουν μέρος μαζί με άλλους Έλληνες, ο Μάνος, ο Λευτέρης και η Φωτεινή. Καθώς, όμως, την απελευθερώνουν, δέχονται ένοπλη επίθεση από Βούλγαρους και ο Μάνος πληγώνεται βαριά. Η κατάστασή του χειροτερεύει, καθώς πρέπει να περπατάει για να φυγαδευτεί. Παρακαλεί την αγαπημένη του Φωτεινή, τη μητέρα του παιδιού του, να τον απαλλάξει από το μαρτύριό του, χορηγώντας του τη θανατηφόρα κάψουλα, που όλοι οι αξιωματικοί έχουν πάνω τους.
Η Αρετή, επιστρέφει στην Αθήνα παντρεμένη πια με το Λευτέρη. Στο καράβι αναρωτιέται αν άξιζε το κόπο ο αγώνας τους, αφού η Μακεδονία έμενε ακόμα υπόδουλη. Όμως, ο αγαπημένος της, της απαντά πως δεν ήταν αίμα αυτό που χύθηκε, αλλά σπόρος που φυτεύτηκε για να βλαστήσει.
(Δυστυχώς, ένα χρόνο μετά, το 1908, η ελληνική κυβέρνηση ανακάλεσε άμεσα όλους τους αξιωματικούς που έκαναν αγώνα στη Μακεδονία, πεπεισμένη από τις φιλελεύθερες επαγγελίες των Νεότουρκων).
* * * * * * * *
Συγκλονιστικό μυθιστόρημα που σε συναρπάζει με τη γραφή του συγγραφέα, αλλά και με τα προσωπικά του συναισθήματα απέναντι στον Αγώνα, που σου μεταδίδει.
Οι ήρωές του έχουν την μοίρα των ηρώων: άλλοι επιβιώνουν και άλλοι θυσιάζονται. Διακρίνεις όμως σε όλους τη φλόγα να υπηρετήσουν την πατρίδα και να απελευθερώσουν τη Μακεδονία, έστω δίνοντας το αίμα τους.
Θα δακρύσεις στο τέλος με τις πράξεις των ηρώων και τα τελικά σχόλια του συγγραφέα. Θα αγαπήσεις όλα τα πρόσωπα της πλοκής, Αρετή, Φωτεινή, Λευτέρη, Μάνο, Κοσμά, τα μικρά ορφανά, τους εθελοντές καπεταναίους και τους Έλληνες στρατιωτικούς. Θα σου βγάλουν το καλό σου εαυτό, αυτόν που αναζητά το δίκαιο, την αλήθεια, την ελευθερία.
Ο συγγραφέας κεντάει με υπομονή και λεπτομέρειες την ιστορία του, χωρίς ούτε μία αράδα, από τις 618 σελίδες του, να είναι βαρετή. Σου περιγράφει ιστορικά πρόσωπα, μονοπάτια, γεωγραφικές περιοχές, συστήματα εξουσίας ή διοίκησης της οθωμανικής αυτοκρατορίας, χωριά, πόλεις, σχολεία, την οργάνωση των κομιτατζήδων, όλα με τον πιο αξιόπιστο τρόπο. Σε ταξιδεύει στο 1904-1907, σαν να πάτησες ένα κλικ και να βρέθηκες εκεί.
Όμως, τα πιο σημαντικά απ’ όλα, είναι τα συναισθήματα των ηρώων, που ο συγγραφέας περιγράφει με τόση γνώση της ψυχής, που σε ταξιδεύουν μαζί τους σε ένα γαλαξία από θετικές ανθρώπινες αξίες, αυτές που κράτησαν ζωντανό “το καλό” στην ανθρωπότητα.
Γιατί, τι άλλο είναι το μυθιστόρημα “Συναξάρια της μικρής Πατρίδας”, παρά η παράθεση του αγώνα μεταξύ δίκαιου και άδικου, καλού και κακού, ελευθερίας και υποδούλωσης, δύναμης και αδυναμίας.
Σας εύχομαι να το διαβάσετε αυτό το καλοκαίρι και θα νιώσετε περήφανοι σαν αναγνώστες και σαν άνθρωποι. Και σαν Έλληνες, φυσικά.
