Θοδωρής Παπαλουκάς
Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας
Εκδόσεις Ψυχογιός
Ένα αριστούργημα, που δεν μπορείς να αφήσεις από τα χέρια σου, ούτε καν για να κάνεις βασικές δουλειές της ζωής σου. Θα ξενυχτίσεις, θα αναβάλεις να κάνεις εργασίες, θα μετανιώσεις που βγήκες σε άχαρες συναντήσεις, ενώ σπίτι, στη γωνιά που διαβάζεις, σε περιμένουν ολοζώντανοι οι ήρωες από τα “Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας”. Ο Παπαθεοδώρου ήταν για μένα αποκάλυψη.
Είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Θοδωρή Παπαθεοδώρου που διαβάζω. Αγαπώ το ιστορικό μυθιστόρημα, άλλωστε έχει πολλούς φανατικούς αναγνώστες στον κόσμο, σαν και μένα. Έχοντας μεγαλώσει με τα βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα, που είναι ιστορικά μυθιστορήματα, συνεχίζω να τιμώ το πολύ δύσκολο είδος αυτό της λογοτεχνίας.
Η περίοδος του Μακεδονικού Αγώνα είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες του ελληνικού έθνους. Τα λίγα χρόνια, που κράτησε, μέσα στα σύνορα της οθωμανικής αυτοκρατορίας και κάτω από τη μύτη των Οθωμανών, εκεί που σήμερα βρίσκονται η Θεσσαλία και η Δυτική Μακεδονία, οι Βούλγαροι προσπαθούσαν να διαδώσουν τη σλάβικη γλώσσα και να κλείσουν τα ελληνικά σχολεία και τις εκκλησίες.
Ο Παπαθεοδώρου, με εκπληκτικές γνώσεις και ελέγχοντας κάθε γεωφυσική, ιστορική, στρατιωτική λεπτομέρεια, περιγράφει με ιστορική ακρίβεια τα γεγονότα από την εποχή που φιλοξενούν την ιστορία του. Είναι τόσο κινηματογραφική η περιγραφή του, που σε παρασύρει μαζί του στο χρόνο.
Η μυθοπλασία του μυθιστορήματος είναι ευφάνταστη, συναρπαστική, καθηλωτική. Οι αλλαγές, οι ανατροπές και τα εμπόδια που ζουν οι ήρωες, σού κόβουν την ανάσα.
Πίσω από τη μυθοπλασία και, μέσω των ηρώων του μυθιστορήματος, αναδεικνύονται οι αξίες που έχουν την υπογραφή του συγγραφέα: η αγάπη για την πατρίδα, η θυσία, η προσφορά, ο έρωτας, η αλληλεγγύη, ο ηρωισμός (για ορισμένους). Στον αντίποδα του αγώνα για το δίκαιο και το “καλό”, βρίσκονται η προδοσία, η απληστία, η βαναυσότητα, η διαφθορά.
Κύρια πρόσωπα του έργου είναι η Αρετή και η Φωτεινή, νεαρές κοπέλες και οι δύο, αστές, μορφωμένες και ο αγώνας που κάνουν, αν και γυναίκες να προσφέρουν στην ιδέα του Μακεδονικού Αγώνα, να επιβιώσουν, να αγαπήσουν, να υπηρετήσουν την πατρίδα τους. Καθεμιά έχει βιώσει λεηλασίες, απώλειες ή καταστροφές με διαφορετικό τρόπο. Γύρω τους, διαμορφώνουν τις συνθήκες της ζωής τους, πρόσωπα ιστορικά και πρόσωπα της μυθοπλασίας του συγγραφέα.
Μέσα στη ιστορία, βασικό ρόλο στην πλοκή, παίζουν τα παιδιά, τα Λιανοκέρια. Ισχνά, πεινασμένα, εκτεθειμένα στον κίνδυνο, ορφανά, τα θύματα αυτά των βιαιοπραγιών, προσπαθούν να επιβιώσουν για ένα κομμάτι ψωμί, για ένα χάδι.
Συγκλονιστικά τα οδοιπορικά του Παύλου Μελά (ιστορικό γεγονός) και των υπόλοιπων ηρώων της μυθοπλασίας, που διασχίζουν, νύχτα, γιδόδρομους και μουσκεμένα μονοπάτια για να μεταφέρουν, χωρίς να τούς μυρίσουν τα σκυλιά στις στρούγκες, χωρίς να τούς δολοφονήσουν οι κομιτατζήδες ή να τούς σκοτώσουν οι Οθωμανοί, χωρίς να τούς προδώσει κάποιος συνέλληνας.
Ο συγγραφέας, μάς παρουσιάζει κάθε βουνοπλαγιά, ρυάκι, μονοπάτι ή μοναστήρι που ταλαιπωρεί ή φιλοξενεί τους ήρωες. Ζαπτιέδες, αιματοβαμμένοι κομιτατζήδες, ηρωικοί δεσπότες, οδηγοί-προδότες, αξιωματικοί του ελληνικού στρατού με υψηλό φρόνημα, άντρες και γυναίκες με πάθος για την ελευθερία, δημιουργούν ένα δίκτυο ηρώων τόσο ρεαλιστικό, που ξεχνάς ότι διαβάζεις μυθοπλασία.
Έχοντας πει τόσα για την Πηνελόπη Δέλτα, θέλω να εκφράσω και μια άλλη σκέψη: το μυθιστόρημα αυτό είναι σαν καθρέφτης, σαν ένα παράλληλο σύμπαν που ολοκληρώνει την εικόνα του αριστουργήματος “Στα μυστικά του βάλτου” της Δέλτα. Εκείνο το μυθιστόρημα διαδραματίζεται κυρίως στο βάλτο των Γιαννιτσών, ενώ το σημερινό, “Τα Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας”, είναι ευρύτερο, αποκαλύπτει το δράμα ολόκληρης της Μακεδονίας από άκρη σε άκρη, παρουσιάζει τόσα χωριά, τόσες εκκλησίες, τη συμμετοχή τόσων κατοίκων, προεστών, καπεταναίων, σού εξηγεί με χάρτες τις επιθέσεις των εχθρών και αναδεικνύει τόσες σχέσεις φιλικές, ερωτικές, οικογενειακές, που ο αναγνώστης αποκτά πλήρη εικόνα της εποχής με ένα και μόνο μυθιστόρημα.
Καθηλωτικό, συναρπαστικό, πυκνογραμμένο, πλούσιο σε πλοκή, ένα από τα καλύτερα ιστορικά μυθιστορήματα που έχω διαβάσει.
