Το κλάμα του νεογέννητου μωρού είναι από τους πιο συγκλονιστικούς ήχους που εκτοξεύονται προς το σύμπαν. Δεν είναι απλώς ένας ήχος, είναι η επιβεβαίωση και κατοχύρωση της ζωής. Κι αν για τους γονείς αρχικά αυτός είναι ο ήχος της ανακούφισης και μετά της χαράς, για το βρέφος είναι ο πρώτος από άπειρους ήχους που θα το συνοδεύσουν στη ζωή του. Άλλοι από αυτούς θα είναι ευχάριστοι, άλλοι ενοχλητικοί, άλλοι αδιάφοροι.
Η εκπαίδευση της ακοής μας μέσα από διάφορους ήχους, μας έχει βοηθήσει να αναγνωρίσουμε, να απολαύσουμε και να προστατευθούμε από κινδύνους. Είναι, κατά κάποιον τρόπο, το δικό μας σόναρ. Ειδικά στις πρωτόγονες κοινωνίες, η ακοή συνέβαλε, δεύτερη μετά την πρωταρχική αίσθηση της όρασης και πριν ακόμα αναπτυχθεί η γλωσσική επικοινωνία, στην επιβίωση και την κοινωνική και πολιτιστική οργάνωση των ανθρώπινων ομάδων.
Το κλάμα μας, το γέλιο μας και οι φωνές των γονιών μας είναι οι πρώτοι ήχοι που αναγνωρίζουμε και σιγά-σιγά κατηγοριοποιούμε. Μεγαλώνοντας, νέες φωνές προστίθενται στη ζωή μας και ξεχωρίζουμε τον ήχο που κάνει μια σταγόνα βροχής από τις πολλές, πάνω στο πρόσωπό μας, πάνω σ’ ένα φύλλο, πάνω στο χώμα, πάνω στην άσφαλτο. Εξοικειωνόμαστε, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, με τον τρομακτικό ήχο της βροντής, τις κραυγές των ζώων και το κελάϊδισμα των πουλιών, τον ήχο του καρπουζιού που μεγαλώνει μέσα στη νύχτα, το κελάρυσμα του ρυακιού και του καταστροφικού νερού της πλημμύρας, με το ανεπαίσθητο κυματάκι που χαϊδεύει την παραλία και το αγριεμένο κύμα που καταπίνει καράβια και ανθρώπους, όπως η Σκύλλα και η Χάρυβδη της Οδύσσειας.
Συνδέουμε ήχους με καταστάσεις: τα τζιτζίκια με το καλοκαίρι, τον εθνικό ύμνο με τις μεγάλες στιγμές του έθνους, τις ζητωκραυγές και τους πανηγυρισμούς με τη νίκη, το τραγούδι με τη χαρά και με τη λύπη, το φρενάρισμα με τον επικείμενο κίνδυνο, τον ήχο των ξύλων που καίγονται με τη θαλπωρή ή με την πυρκαγιά, τον προκλητικό ήχο μιας μηχανής ή ενός αυτοκινήτου μεγάλου κυβισμού, που κάνει τις καρδιές των αντρών να σκιρτούν.
Η γλώσσα και η ακοή βαδίζουν χέρι με χέρι. Οι άνθρωποι με προβλήματα ακοής δυσκολεύονται ή δεν μπορούν να μιλήσουν, αφού δεν ακούν τον ήχο της φωνής τους όπως αντηχεί μέσα στο κρανίο, αλλά και της φωνής των άλλων. Η ακοή τους είναι κυρίως οστέϊνη, δηλαδή αντιλαμβάνονται τις παλμικές δονήσεις των ήχων. «Το θαύμα της Άννυ Σάλιβαν» και «Τα παιδιά ενός κατώτερου Θεού» είναι αληθινές ιστορίες ατόμων με προβλήματα ακοής που πέρασαν στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο, μας συγκίνησαν και μας αφύπνισαν.
Τι κρίμα, που ο Μπετόβεν έχασε την ακοή του πάρα τη μεγαλοφυΐα του.
Αλλά ακόμα και εμείς που ακούμε φυσιολογικά, μπορεί να παρουσιάζουμε ακουστική δυσλειτουργία, όταν δεν μπορούμε να μάθουμε ξένες γλώσσες. Ο καθηγητής ωτορινολαρυγγολόγος Alfred Tomatis (1920-2001, Tomatis method or Audio-Psycho-Phonology (APP) υποστήριζε, παρά τις διώξεις που υπέστη για την εναλλακτική μέθοδό του, ότι αυτό οφείλεται στο ότι το ένα από τα δύο αυτιά μας δεν «ακούει» όλες τις συχνότητες. Αλλά με τις κατάλληλες ασκήσεις αυτή η αδυναμία μπορεί να υπερνικηθεί! Οι ασκήσεις περιλαμβάνουν ειδικά επεξεργασμένους ήχους μουσικής του Mozart, Γρηγοριανών ύμνων αλλά και της φωνής μας. Κι έτσι ερχόμαστε στη μουσική τέχνη. Με το ρυθμό, τη μελωδία και την αρμονία της, η μουσική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ακοή μας. Την ικανοποιεί, την καλλιεργεί και την ασκεί σε καινούργια ή διαφορετικά ερεθίσματα, μας ανοίγει δρόμους απόλαυσης, γνώσης, κοινωνικοποίησης, συνεργασίας, μάθησης.
Η σημασία της ακοής για όλους μας επιβεβαιώθηκε από τα πειράματα στέρησης του ήχου που πραγματοποίησε ο ψυχίατρος Rene Spitz με εθελοντές. Βαθμιαία τα άτομα αυτά έχαναν την ικανότητα του εγκεφάλου να καταγράφει μέσω της όρασης τα αντικείμενα σε ολότητες, παρουσίαζαν παραισθήσεις, διαταραχή του λαβύρινθου και ανικανότητα όρθιας στάσης, απώλεια της αίσθησης του χώρου, του χρόνου και του διαστήματος και τέλος απώλεια ταυτότητας. Το τελευταίο ήταν αυτό που σταμάτησε τα πειράματα.
Η υπέροχη αίσθηση της ακοής είναι ένα δώρο σε όσους από μας ακούμε, παρότι τη θεωρούμε δεδομένη. Πολλές φορές παρακολουθώντας το δελτίο ειδήσεων στη νοηματική γλώσσα αναρωτιέμαι αν υπάρχουν σ’ αυτήν όλες οι λέξεις που συμβολίζουν τον κόσμο, ορατό και αόρατο, που μας περιβάλλει. Και σκέφτομαι ότι μόνο στους ανθρώπους που επικοινωνούν μέσω αυτής της γλώσσας δεν αναφέρονται οι στίχοι “hearing without listening” (ακούω χωρίς να προσέχω), του τραγουδιού των Simon and Garfunkel “Sound of Silence”. Μερικές φορές ο ήχος της σιωπής ανάμεσά μας είναι τόσο εκκωφαντικός…
ΥΓ 1. Οι επιστήμονες μας απομυθοποίησαν ακόμα και αυτό: ο ήχος που ακούμε στο κοχύλι μπουρού (charonia tritonis) δεν είναι η θάλασσα, αλλά το αίμα που κυκλοφορεί στις φλέβες μας!
ΥΓ 2. Για το υπέροχο γέλιο ενός μωρού, όταν σχίζουν μπροστά του ένα χαρτί
