[…κι έπαιζε ο ανταρκτικός σπουργίτης
το φλάουτό του το φερμένο
απ’ τη νερένια αθανασία].
Απόσπασμα από ποίημα του Πάμπλο Νερούδα
Πάντα με γοήτευε η φύση σε όλες τις πτυχές της. Είναι μαγικός ο τρόπος ισορροπίας στην ύπαρξη κάθε είδους, είναι εντυπωσιακή η μοναδικότητα των χαρακτηριστικών κάθε όντος και είναι σπάνια η τύχη των ανθρώπων, να μπορούμε ελεύθερα να θαυμάζουμε, να προστατεύουμε και να παρατηρούμε τον πολύχρωμο και πολυδιάστατο αυτόν κόσμο.
Στο αφιέρωμα που ξεκινήσατε να διαβάζετε, εστιάζουμε σε ένα κομμάτι της πανίδας που γοήτευε ανέκαθεν το ανθρώπινο είδος, γιατί προικίστηκε με κάτι που εμάς μας λείπει: οι ερμηνευτές πιλότοι της φύσης.
Λευκοσουσουράδα. Φωτογραφία από τον Ηλία Δομουχτσίδη.
Οι πρωταγωνιστές μας, μπορούν να ταξιδεύουν με τα ικανά τους φτερά, να μεταναστεύουν από τη μια ήπειρο στην άλλη, να δημιουργούν κοινότητες και παράλληλα να ομορφαίνουν τους ήχους του κόσμου με τα χαρισματικά τους κελαηδίσματα.
Δεν είναι άξιο απορίας λοιπόν γιατί η παρατήρηση και φωτογράφιση πουλιών, είναι ένας θεσμός που ακολουθείται φανατικά από πλήθη υπομονετικών φωτογράφων παγκοσμίως. Πολλές χώρες της Ευρώπης αγαπούν το birding και το τιμούν με παραμυθένιες και σπάνιες λήψεις, ενώ η Αμερική έχει γράψει ιστορία σε αυτό το project ακόμα παλαιότερα.
Ρωμαίος και Ιουλιέτα. Αριστερά αρσενικός και δεξιά θηλυκός σπίνος. Φωτογραφία από τον Ηλία Δομουχτσίδη.
Η παρατήρηση και φωτογράφιση πουλιών στην Ελλάδα.
Ίσως νομίζετε πως η χώρα μας είναι έξω από την εξίσωση αυτής της δραστηριότητας, που μάλιστα αποτελεί μια μορφή κερδοφόρου τουρισμού, σας σημειώνω πως το bird watching, έχει μια ταχεία δημοφιλία τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και πολύ εύλογα μάλιστα: η χώρα μας βρίσκεται στο σημείο συνάντησης τριών ηπείρων. Αυτό σημαίνει πως φιλοξενεί πουλιά από την Ευρώπη, την Ασία, την Αφρική. Επίσης, χάρη στην ανάγλυφη μορφή της χώρας μας (βουνά, κάμποι, ποτάμια, λίμνες, θάλασσα) προσελκύει σημαντική ποικιλία πτηνών.
Η ορνιθολογική πανίδα της Ελλάδας είναι εντυπωσιακή: οι δεξιοτέχνες birders μπορούν να φωτογραφίσουν γυπαετούς, ερωδιούς, αγριόπαπιες, μελισσοφάγους, μυγοφάγους, χελιδόνια, πελαργούς, πελεκάνους, κουκουβάγιες, πέρδικες, μέχρι και φλαμίνγκο (χειμερινοί επισκέπτες στις αλυκές της Μυτιλήνης, Λήμνου, Πύλου κ.α.).
Γνωρίζατε πως μπορείτε να παρατηρήσετε και αν είστε τυχεροί να φωτογραφίσετε στη Λίμνη Κερκίνη μέσα σε μια ανοιξιάτικη εβδομάδα, περισσότερα από 300 είδη πουλιών; Ας μην πάμε όμως μακριά. Ακόμα και από το μπαλκόνι μας, μπορούμε να συλλάβουμε με το φωτογραφικό μας φακό δεκαοχτούρες, κοτσύφια, σπουργίτια, χελιδόνια την άνοιξη κ.α..
Κοκκινολαίμης. Φωτογραφία από τον Ηλία Δομουχτσίδη.
Η ουσία του birding αφορά στην καλλιέργεια της υπομονής, στην ανάπτυξη των αισθήσεων (όραση, ακοή), στην περιβαλλοντολογική ευαισθητοποίηση και στην ατόφια ψυχαγωγία! Βέβαια, εκτός από τη φωτογράφιση των ειδών, μπορεί κανείς να περάσει σε ένα επόμενο στάδιο, αυτό της αναγνώρισης και καταγραφής των παρατηρούμενων ειδών. Γνωρίζατε πως οι καταγραφές των ερασιτεχνών παρατηρητών μπορούν να προσφέρουν σημαντικά στοιχεία στην επιστημονική κοινότητα, προκειμένου να επισημανθούν έγκαιρα προβλήματα που μπορεί να εμφανιστούν σε μια περιοχή;
Τόσα μπορούν να γραφτούν σε επίπεδο έρευνας και μελέτης για αυτό το φαινόμενο, της υπομονετικής παρατήρησης και της καλλιτεχνικής φωτογράφισης των πουλιών στην Ελλάδα. Θαρρώ όμως πως μια στεγνή καταγραφή οδηγού θα δημιουργούσε μια ελλιπή εμπειρία. Για αυτόν το λόγο, προσέγγισα δύο birders, τον Ηλία Δομουχτσίδη και τον Μανώλη Τσαντάκη, δυο καλλιτέχνες του φακού, που ασχολούνται με τη φωτογράφιση των φτερωτών μας φίλων, για να μοιραστούν μαζί μας όσα εμπειρικά έχουν ανακαλύψει και νιώσει, μέσα από τη δραστηριότητα αυτή. Απολαύστε τους.
Σπίνος. Φωτογραφία από τον Ηλία Δομουχτσίδη.
Πώς ξεκινήσατε την ενασχόληση με την παρατήρηση και φωτογράφιση πουλιών;
Η.Δ. Γεννήθηκα σε ένα χωριό της Κεντρικής Μακεδονίας, όπου οι όμορφες πλαγιές κατάμεστες από στάχυ, μάγευαν το βλέμμα μου με το χρυσάφι τους. Πάνω από αυτά σκίζανε τον αέρα πελαργοί και πελεκάνοι και λογής λογής έξοχα, για την παιδική μου φαντασία, πουλιά.
Αυτή η αρχετυπική, για μένα, εικόνα, χαράχτηκε μέσα μου και με βρίσκει στην εφηβεία με την πρώτη μου φωτογραφική μηχανή, το πρώτο μοντέλο της Nikon. Έκτοτε, κάθε καλοκαίρι στις διακοπές, πήγαινα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και φωτογράφιζα άγρια φύση και τοπία.
Μ.Τ. Η φύση σε όλες της τις εκφάνσεις ήταν πάντα το αγαπημένο θέμα στις φωτογραφήσεις μου. Τα πουλιά που ανήκουν στη κατηγορία των ομορφότερων πλασμάτων της φύσης δεν θα μπορούσαν να λείπουν από αυτή τη θεματογραφία. Ασχολήθηκα όμως πιο έντονα και με περισσότερο πάθος πριν από δέκα χρόνια περίπου όταν σε ένα εποχικό λιμνίο ανατολικά της Σητείας που ζω, έβλεπα διάφορα είδη αποδημητικών κυρίως παρυδάτιων πουλιών να αναζητούν την τροφή τους. Υπήρχαν χρονιές που η λίμνη φιλοξενούσε ελάχιστα πουλιά και άλλες που υπήρχαν πραγματικά αρκετά με πάνω από 20 διαφορετικά είδη ιδιαίτερα τους μήνες από Μάρτιο μέχρι και Ιούνιο. Φέτος τους μήνες αυτούς ήταν η χρονιά με τα περισσότερα πουλιά που έχω δει στην περιοχή, οπότε στους τέσσερις αυτούς μήνες της αιχμής ήμουν σε καθημερινή σχεδόν βάση εκεί φωτογραφίζοντας αυτή την ομορφιά.
Συκοφάγος ή Μουσμουλοφάγος (Oriolus oriolus). Φωτογραφία από Μανώλη Τσαντάκη.
Περιγράψτε μας ποια είναι η προετοιμασία ενός φωτογραφικού project πουλιών: Πώς ξέρετε πού να σταθείτε, πόσην ώρα μπορεί να διαρκέσει;
Η.Δ. Είμαι μανιακός λάτρης της άγριας φύσης και έτσι επισκέπτομαι κάποια αλσύλλια, προσαρμοσμένο στις δυνατότητές μου και τις υποχρεώσεις μου. Σαφώς έχω εποπτεύσει το χώρο γνωρίζοντας τα δέντρα και τις διατροφικές προτιμήσεις των πουλιών, και ενδεχομένως κάποιες λακκούβες με νερό, όπου ξεδιψούν και κάνουν το πρωινό τους μπάνιο, βρίσκω μια γωνία λήψης τέτοια ώστε να μην θορυβώ τα πουλιά και να ανταποκρίνεται στη φωτογραφική μου απόδοση. Ο χρόνος που αφιερώνω είναι 3 με 4 ώρες, με μεγάλη μου λύπη, γιατί ποτέ δεν είναι αρκετός.
Μ.Τ. Πηγαίνοντας για φωτογράφιση ο χρόνος σταματά. Πολλές φορές ξεκινώ χαράματα για το πρώτο πρωινό φως και αργότερα επανέρχομαι αργά το απόγευμα εναλλάσσοντας θέσεις σε μα απόσταση 20 – 30 μ. μέχρι και οι τελευταίες ακτίνες του ήλιου να φύγουν. Τα πουλιά από τη φύση τους έχουν αναπτυγμένο το ένστικτο της επιβίωσης και φοβούνται ίσως περισσότερο από κάθε άλλο πλάσμα. Έχουν στραμμένη την προσοχή τους και είναι σε οπτική επαφή σε όλες τις κατευθύνσεις σαν μια αέναη επιφυλακή. Κάθε θόρυβος τα ενοχλεί, ακόμη και οι ομιλίες και οι ήχοι των βημάτων των ανθρώπων που περνούν κοντά από το ενδιαίτημά τους.
Εφόσον αποφασίσουμε να πλησιάσουμε κοντά σε απόσταση «βολής» κάποιο πουλί ή όπου υπάρχει δραστηριότητα όπως πχ στους υγρότοπους καλό είναι να παρατηρήσουμε πρώτα τις συνήθειές τους, τις κινήσεις τους, τι τα ενοχλεί περισσότερο και ανάλογα να προσαρμοστούμε. Έχω παρατηρήσει ότι τα ρούχα που έχουν τους ίδιους χρωματισμούς με το περιβάλλον που θα σταθούμε, ενοχλούν λιγότερο τα πουλιά. Η ηρεμία και η ακινησία είναι επιβεβλημένη σε αυτές τις περιπτώσεις. Ακόμη κα αν τα πουλιά ενοχληθούν και φύγουν, στην επιστροφή τους όταν καταλάβουν πως δεν κινδυνεύουν μπορούν να πλησιάσουν σε απόσταση λίγων μέτρων αρκεί οι κινήσεις μας να είναι πολύ αργές. Κάποια στιγμή τραβώντας με μεγάλο τηλεφακό παρατήρησα πως τα πουλιά απομακρύνονταν και κατάλαβα πως ενοχλούνται με τις αντανακλάσεις στο σώμα του φακού οπότε την επόμενη φορά έφτιαξα κάλυμμα παραλλαγής με σκουρόχρωμο ύφασμα και πολλές φορές προσάρμοζα φύλα ή χόρτα από το περιβάλλον δίπλα μου και το πρόβλημα λύθηκε αλλά και εγώ βέβαια είχα προσαρμοστεί στο περιβάλλον τους και προφανώς με συνήθισαν.
Μελισσοφάγος (Merops apiaster). Φωτογραφία από τον Μανώλη Τσαντάκη.
Ποιο πουλί είναι το πιο δύσκολο να «πετύχετε» με το φακό σας ως τώρα και ποιο είναι εκείνο που σας έχει χαρίσει τις πιο πληθωρικές λήψεις;
Η.Δ. Θα ξεκινήσω με τις πιο πληθωρικές μου λήψεις, και είναι ο αγαπημένος μας κοκκινολαίμης, γιατί έχει την ιδιότητα, ή θα έλεγα τόλμη, να μην αποσύρεται και να συνεχίζει το τραγούδι του, δίνοντάς μας την δυνατότητα να πάρουμε ικανοποιητικά καρέ.
Δεν έχω καλύψει όλο το φάσμα φωτογράφισης των πτηνών, αλλά εκείνο που μου διαφεύγει, σε προσωπικό επίπεδο πάντα μιλάω, χωρίς να γνωρίζω αν ανταποκρίνεται, είναι ο καλόγερος.
Μ.Τ. Κάθε είδος έχει διαφορετικές συνήθειες αρκεί να προσπαθήσεις να τις κατανοήσεις και αναλόγως να τα πλησιάσεις. Το πουλί που ήθελα πολύ να πλησιάσω στον υγρότοπο για να φωτογραφίσω τα χρώματα και τις λεπτομέρειες των φτερών του ήταν η Χαλκόκοτα (Plegadis falcinellus) που δεν μου άφηνε ποτέ περιθώρια για αυτή την επιθυμία μου διότι πάντα έφευγε και μαζί της παρέσερνε και άλλα κοντινά της πουλιά. Η Χαλκόκοτα με πρώτη ματιά φαντάζει σαν ένα κατάμαυρο πουλί αλλά με προσεκτική παρατήρηση και ανάλογα με το φως διακρίνονται οι πορφυρές και χαλκοπράσινες αποχρώσεις του. Αλλά όπως προανέφερα η υπομονή και οι «ορθές πρακτικές» μου έδωσαν τελικά τη χαρά να απαθανατίσω τους εντυπωσιακούς χρωματισμούς αλλά και τις αστείες κινήσεις του, ιδιαίτερα όταν ξύνεται.
Χαλκόκοτα (Plegadis falcinellus). Φωτογραφία από τον Μανώλη Τσαντάκη.
Τι συναισθήματα δημιουργεί αυτή η δραστηριότητα;
Η.Δ. Η δραστηριότητα της φωτογράφισης μου δίνει ζωή μέσα μου, αφενός γιατί με επανασυνδέει με το επάγγελμά μου και αφετέρου γιατί βρίσκει έκφραση η αγάπη μου για την άγρια φύση μέσω αυτής.
Μ.Τ. Η ομορφιά και η ποικιλότητα των πουλιών δεν νομίζω πως μπορεί να αφήσει ασυγκίνητους τους ανθρώπους, ιδιαίτερα όσους ασχολούνται με την τέχνη. Τα πουλιά είχαν πάντα μια εξέχουσα θέση στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στη ζωγραφική στη γλυπτική, σε αρχαίες τοιχογραφίες, στα νομίσματα κάθε εποχής, στην αγγειογραφία και φυσικά στη φωτογραφία που ανέδειξε τις λεπτομέρειες, κάτι που δεν είχε ξαναγίνει από άλλη μορφή τέχνης. Δεν είναι τυχαίο που παγκοσμίως υπάρχει μια τάση, ιδιαίτερα με τις πανίσχυρες πλέον δυνατότητες των ψηφιακών μηχανών για φωτογράφιση άγριων πουλιών στη φύση.
Ψαρόνια (Sturnus Vulgaris). Φωτογραφία από τον Μανώλη Τσαντάκη.
Πείτε μας μια ιστορία φωτογράφισης πουλιών που σας έχει μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη.
Η.Δ. Θα σας περιγράψω μια πρόσφατη εμπειρία μου φωτογράφισης με έναν θηλυκό καρβουνιάρη, όπου για μία ώρα είχαμε μια σιωπηρή επικοινωνία. Με άφησε να τον πλησιάσω στο 1,5 μέτρο και μου χάρισε αρκετά καρέ με την απερίγραπτη ομορφιά του. Άλλαζε το φόντο πηγαίνοντας λίγο πιο πέρα και αρχίζαμε πάλι απ’ την αρχή. Πρώτος έφυγα εγώ.
Μ.Τ. Από τα ομορφότερα πουλιά που έρχονται στην Ελλάδα την περίοδο της μετανάστευσης είναι οι Συκοφάγοι (Oriolus Oriolus). Επί χρόνια τους άκουγα και τους έβλεπα από μακριά πάντα, διότι ήταν αδύνατον να τους πλησιάσω. Είναι κιτρινόχρωμα πουλιά που χώνονται ανάμεσα στα κιτρινοπράσινα φυλλώματα των δέντρων και δύσκολα τα παρατηρεί κανείς. Τους αρέσουν όμως πολύ τα μούσμουλα και κάποια στιγμή παρατήρησα πέρυσι 1-2 άτομα να περιφέρονται γύρω από μια μουσμουλιά που έχω στον κήπο μου αλλά και πάλι αντιλαμβανόταν τη παρουσία μου και έφευγαν. Έστησα λοιπόν 6-7 μέτρα μακρύτερα από τη μουσμουλιά με καλή γωνία θέασης μια αυτοσχέδια κατασκευή από καλάμια και κλαδιά με φύλλα από διπλανό ευκάλυπτο, άφησα δυο ανοίγματα για προσαρμογή του φακού και της μηχανής και συνηθισμένος πλέον στην υπομονή περίμενα μέχρι που κατάφερα επιτέλους να τα φωτογραφήσω και να αναδείξω όλη την λεπτομέρεια και την ομορφιά τους. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και με τους Μελισσοφάγους (Merops persicus) ίσως τα ομορφότερα πουλιά που επισκέπτονται την Ελλάδα που οι κοντινές τους λήψεις άξιζαν τον άπειρο χρόνο παρατηρήσεων και αναμονής για το ποθητό αποτέλεσμα.
Νεοσσός Νανόμπουφος (Asio otus). Φωτογραφία από τον Μανώλη Τσαντάκη.
Τι είδους πουλιά μπορεί να εντοπίσει κάποιος στην Αττική;
Η.Δ. Σε όλη την Ελλάδα έχουν παρατηρηθεί 460 είδη πουλιών. Στην Αττική συναντάμε περίπου τα 2/3 αυτών. Αυτά που έχουν συνεχή παρουσία όλο το χρόνο είναι γύρω στα 50 είδη. Ανάμεσα σε αυτά είναι ο κοκκινολαίμης, ο κότσυφας, ο καλόγερος, η καρακάξα, η κίσσα, ο φλώρος, η καρδερίνα, το λούγαρο, η γαλαζοπαπαδίτσα κ.α. Επίσης μπορούμε να δούμε και αρπακτικά, όπως βραχοκιρκίνεζο, ξεφτέρι, πετρίτη, κουκουβάγια και γκιώνη.
Κρυπτοτσικνιάς (Ardeola ralloides). Φωτογραφία από τον Μανώλη Τσαντάκη.
Όλα αυτά μπορούμε να τα παρατηρήσουμε στα άλση, στα πάρκα, στον εθνικό μας κήπο, ακόμα και στην αυλή μας.
Μ.Τ. Θα περίμενε κανείς ότι με την υποβάθμιση που έχει δεχθεί η Αττική σε όλα τα επίπεδα εδώ και πολλά χρόνια, με την έλλειψη πρασίνου, την ανεξέλεγκτη ανοικοδόμηση, με τις απανωτές καταστροφικές πυρκαγιές κλπ, η ποικιλότητα των πουλιών θα είναι πολύ περιορισμένη, αφού έχουν πλέον χάσει τους φυσικούς τους τόπους διαβίωσης και αναπαραγωγής. Συμβαίνει όμως το παράδοξο να έχουν καταγραφεί εκεί περισσότερα από 300 διαφορετικά είδη πουλιών όταν σε ολόκληρη την Ελλάδα συνολικά έχουν καταγραφεί γύρω 460! Η προσαρμοστικότητα των πουλιών με τις συνθήκες ζωής των πόλεων φαίνεται να είναι απίστευτη, οι παρατηρήσεις ακόμη και μέσα στην Αθήνα έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον όταν πουλιά όπως τα Κοτσύφια, οι Καρακάξες, οι Κισσόκουκοι αλλά και τα τελευταία χρόνια οι πράσινοι Παπαγάλοι και πλήθος άλλων πουλιών, είναι φιλικά προς τους ανθρώπους που η φωτογράφιση τους δεν έχει ιδιαίτερες δυσκολίες.
Κουκαμπούρα. Φωτογραφία από τη Βάσω Φατούρου.
Αν θέλει κάποιος να ξεκινήσει αυτή τη δραστηριότητα, από πού θα τον συμβουλεύατε να ξεκινήσει;
Η.Δ. Υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι εθνικοί δρυμοί, πάρκα, ρέματα και αλσύλλια στην Αττική με πλούσια πανίδα, όπως η Πάρνηθα, ο Υμηττός, τα Τουρκοβούνια, το πάρκο του Τρίτση, της Φιλαδέλφειας, το άλσος του Αιγαλέου, το ρέμα της Φιλοθέης, του Ποδονύφτη κ.α.
Κόκκινο fody. Φωτογραφία από τη Βάσω Φατούρου.
Μ.Τ. Όταν αρχίσεις ακόμη και ως στιγμιότυπα (snapshots) κάποιες φωτογραφίσεις πουλιών, σύντομα θα κολλήσεις από την ομορφιά και τις κινήσεις των υπέροχων αυτών πλασμάτων που θα σε βάλουν σε πειρασμό για ακόμη κοντινότερες λήψεις, για περισσότερη λεπτομέρεια. Αν θα μπορούσα να δώσω κάποιες συμβουλές, αυτές θα ήταν: 1) Σεβασμός προς τα φτερωτά αυτά θαύματα της δημιουργίας που ομορφαίνουν τον κόσμο μας. 2) Κάθε πουλί έχει τη δική του συμπεριφορά και συνήθειες που θα πρέπει να τις μελετήσουμε και να είμαστε εξοπλισμένοι με υπομονή και επινοητικότητα. Τα πουλιά μας αντιλαμβάνονται όπου και να είμαστε μέσα στο περιβάλλον τους, το να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη τους είναι τεράστια επιτυχία. 3) Η φωτογράφιση άγριας ζωής προϋποθέτει ένα σοβαρό αξιόπιστο και πανάκριβο εξοπλισμό που σίγουρα δεν είναι εύκολο στις μέρες μας τέτοιου είδους πολυτέλειες. Για όσους όμως κυριαρχεί αυτό το πάθος νομίζω πως αξίζει τον κόπο και τα χρήματα για να εισέλθει κανείς στο μαγικό κόσμο των πουλιών και να ξεκινήσει όμορφες και συναρπαστικές περιπέτειες!
Ρεπορτάζ: Βάσω Φατούρου
Κορμοράνος. Φωτογραφία από τον Ηλία Δομουχτσίδη.
Σπουργίτι. Φωτογραφία από τον Μανώλη Τσαντάκη.
