«Με ζηλεύει παθολογικά. Με πνίγει… Δεν αντέχω άλλο.»

«Δεν με ζηλεύει καθόλου. Αδιαφορεί επιδεικτικά… Δεν αντέχω άλλο.»

Περίεργο δεν είναι; Τόσο οξύμωρο και όμως τόσο αληθινό. Το έχουμε ζήσει όλοι, το έχουμε νιώσει όλοι, το έχουμε συζητήσει όλοι με τον σύντροφό μας, με τον αδελφό μας, με τον έμπιστό μας φίλο. Τελικά, πόση ζήλεια είναι απαραίτητη σε κάθε σχέση; Τελικά, είναι η ζήλεια απαραίτητη σε κάθε σχέση; Και όταν λέμε σχέση, εννοούμε πολλών ειδών πέρα από την προφανή ερωτική, αδελφική, φιλική, συναδελφική.

Σύμφωνα με τον Φρόιντ, υπάρχουν 3 είδη ζήλειας:

Φυσιολογική ζήλεια
Είναι το συναίσθημα που όλοι νιώθουν και μπορεί να προκληθεί από την ηθελημένη ή και άθελη συμπεριφορά κάποιου άλλου. Για παράδειγμα, ένας άνδρας σε μία συγκέντρωση βλέπει τη γυναίκα του, που όλως τυχαίως εκείνη τη μέρα είναι και στις ομορφιές της, να περιβάλλεται κάποια στιγμή από γνωστούς και αγνώστους άνδρες. Για αυτή τη μία στιγμή μπορεί να αναπτυχθεί φυσιολογικά το συναίσθημα της ζήλειας και να χαθεί την άλλη στιγμή, αφού η γυναίκα ή κάποιος από τους «άλλους» δεν δίνει αφορμή για να ενταθεί η ζήλεια.

Νευρωτική ζήλεια
Αναπτύσσεται κυρίως σε άτομα με αυξημένες ψυχολογικές αδυναμίες. Πυροδοτείται κατά βάση από αισθήματα ενοχής, κοινώς «έχω κάνει κουτσουκέλα», και αξιοποιείται ως προφύλαξη και αντιπερισπασμός, κοινώς «ρίχνω στάχτη στα μάτια». Είναι η κλασική περίπτωση του ανδρός με εξωσυζυγική σχέση, που νιώθει τύψεις, ενοχές και φόβο μην αποκαλυφθεί, γι’ αυτό παίρνει τα μέτρα του. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Φρόυντ, «προβάλλει» τα συναισθήματά του στη γυναίκα του και την πιέζει ότι ξενοκοιτάει και ότι μπορεί να τον απατήσει, για να νιώσει ο ίδιος ήσυχος και ασφαλής. Είναι η ζήλεια που προέρχεται από τον ίδιο του τον εαυτό, χωρίς αφορμή και πρόκληση από τον άλλο.

Παθολογική ή αρρωστημένη ζήλεια
Ξεπερνά τα όρια του αποδεκτού και γίνεται εμμονή σε τέτοιο σημείο, που το ίδιο το άτομο μοιάζει να επιζητά την απιστία από τον σύντροφό του για να επιβεβαιωθεί. Είναι σαν τον τυφλωμένο ντετέκτιβ, που του έχει καρφωθεί μια έμμονη ιδέα στο μυαλό για το δολοφόνο, τον παρακολουθεί αδιάλειπτα και εξονυχιστικά και ενώ όλα τα στοιχεία που βρίσκει μαρτυρούν για την αθωότητά του, αυτός εντείνει την πίεση του για να βρει επιτέλους τα πειστήρια και τις αποδείξεις, που δήθεν θα τον δικαιώσουν πανηγυρικά. Είναι βεβαίως προφανές ότι σε ένα τέτοιο πλαίσιο ασφυκτιούν και βασανίζονται και οι δύο, ο ντετέκτιβ, που είναι στην πραγματικότητα θύτης και ο ύποπτος, που είναι στην πραγματικότητα θύμα.

Φυσιολογική, νευρωτική ή και παθολογική, τελικά όλοι ζηλεύουμε ή έχουμε κάποια στιγμή ζηλέψει, για ένα πολύ απλό λόγο. Όλοι είμαστε άνθρωποι, δηλαδή ευάλωτοι με αδυναμίες, δηλαδή κτητικοί. Θέλουμε να τα έχουμε όλα δικά μας ή κάποια δικά μας ή αυτά τα λίγα που είναι δικά μας, να μείνουν δικά μας. Είναι πολύ περίεργο και παράλληλα πολύ ενδιαφέρον πώς το συναίσθημα της ζήλειας ανάλογα με την ένταση και τον τρόπο εμφάνισής του μπορεί να είναι έκφραση αγάπης.

Στην παιδοψυχολογία, η ζήλεια θεωρείται απολύτως υγιής και ενώ πολλές φορές δημιουργεί σημαντικά προβλήματα στις σχέσεις γονέων και παιδιών, στην πραγματικότητα είναι ενδεικτική μιας πολύ σημαντικής κατάκτησης του παιδιού στη συναισθηματική του ανάπτυξη: το παιδί έχει πλέον την ικανότητα να αγαπήσει.

Η ζήλεια μπορεί να φουντώσει έστω και για μια στιγμή στην καρδιά και του πιο μικρού και του πιο καλοπροαίρετου ανθρώπου. Υπάρχει όμως μια πολύ μεγάλη διαφορά περιεχομένου ανάμεσα στη ζήλια και στον φθόνο. Ζηλεύουμε κάτι που ήδη έχουμε και δεν θέλουμε να χάσουμε και φθονούμε αυτό που δεν έχουμε και θέλουμε να αποκτήσουμε. Η Μπέτυ Μίντλερ, γνωστή αμερικανίδα ηθοποιός, περιέγραψε με τον πιο αντιπροσωπευτικό τρόπο το φθόνο και τις συνέπειές του: «Το χειρότερο κομμάτι της επιτυχίας είναι να ψάξεις να βρεις κάποιον που χαίρεται πραγματικά για σένα.»

Η ζήλεια είναι πραγματικά ένα πολύ δύσκολο, αρχέγονο συναίσθημα, που βασανίζει, ενοχλεί ή και ικανοποιεί κάποιες φορές και αυτόν που ζηλεύει και αυτόν που την υφίσταται. Και όπως όλα τα δύσκολα συναισθήματα, προσφέρει τη δυνατότητα της διαχείρισης, του ελέγχου, του μετριασμού ή και της εξαφάνισης, οδηγώντας σε ωριμότητα, αυτογνωσία, σε βελτίωση.

Τελικά, προσεγγίζοντας τον αρχικό προβληματισμό «πόση ζήλεια είναι απαραίτητη σε κάθε σχέση;», θα επιχειρήσω να δώσω τη δική μου απάντηση σε μια άλυτη εξίσωση…

Ζήλεψέ με όσο θέλω, όχι όσο θέλεις.

Φωτό από: www.eve.com.mt