Είναι οι μυρωδιές που πετάνε γύρω μας. Σαν αόρατα φαντάσματα, οι οσμές, οι μυρωδιές του κόσμου, ταξιδεύουν στην ατμόσφαιρα χωρίς διαβατήριο – τι να το κάνουν άλλωστε; – και εισβάλλουν στους οσφρητικούς μας κάλυκες. Και σαν τους τρομοκράτες.
Θέλουμε δεν θέλουμε, οι μυρωδιές μας προλαβαίνουν, όπου και να βρισκόμαστε και μας αναγκάζουν να τροποποιήσουμε ανάλογα τη συμπεριφορά μας: Αν είναι δυσάρεστες, μας προειδοποιούν να απομακρυνθούμε από κοντά τους, να αποφύγουμε το χώρο ή το αντικείμενο που τις παράγει. Αν όμως είναι ευχάριστες, τότε δοκιμάζουμε τις αντοχές μας, διότι μπορούν να γίνουν τόσο ελκυστικές, που θα μας παρασύρουν με τη γοητεία τους.
Πριν μερικά χρόνια βρέθηκα, πρωί καλοκαιριού, στην παραλία του Αστακού Αιτωλοακαρνανίας. Υποτίθεται ότι θα πίναμε έναν καφέ και θα συνεχίζαμε προς το Μύτικα. Έλα όμως που «έσπασε τη μύτη μου» η μυρωδιά ψωμιού που ψήνεται σε ξύλα! Κυριολεκτικά μυρίζοντας τον αέρα σαν το κυνηγόσκυλο, ανηφόρισα προς ένα δρομάκι όπου πραγματικά υπήρχε ένας παραδοσιακός φούρνος με ξύλα, με την κλασσική ξύλινη βιτρίνα, όπου αραδιάζονταν τα ζεματιστά καρβέλια. Αγόρασα σαν υπνωτισμένη ένα καρβέλι και το τρώγαμε τρεις μέρες στο πρωινό και στο κολατσιό!
Η όσφρηση είναι παράξενη. Απλώνεται σε οσμές ασυνήθιστες, όπως η οσμή της ηλεκτρισμένης ατμόσφαιρας πριν την καταιγίδα ή η οσμή της αρμύρας πριν καν δούμε τη θάλασσα. Αγκαλιάζει και οσμές συνηθισμένες, όπως οι μυρωδιές των ζώων και των φυτών, η μυρωδιά της βενζίνης και του πετρελαίου, η μυρωδιά του φωτοτυπικού, οι μυρωδιές των φαγητών, των ποτών και των γλυκών, κι όλες τις μυρωδιές, φυσικές ή τεχνητές που κατακλύζουν τη ζωή μας. Οι περισσότερες αλλεργίες σε ουσίες που μας ενοχλούν έχουν για θύμα τους τη μύτη και την όσφρηση: αν φτερνίζεσαι 500 φορές τη μέρα, παύεις να μυρίζεις το παραμικρό και δεν μπορείς επιπλέον να ευχαριστηθείς το φαγητό σου, αφού στερείσαι τη μυρωδιά του.
Η όσφρηση, όπως και οι άλλες αισθήσεις, συνδέεται με αυτές αλλά και με τις εποχές, τις καταστάσεις, τα γεγονότα, τα συναισθήματα. Όποιος έχει βρεθεί σε πορεία με δακρυγόνα δεν μπορεί να ξεχάσει τη μυρωδιά τους και το κάψιμο που ένοιωσε στο λαιμό και στη μύτη. Τα γλυκά που ψήνουμε τις γιορτές (μελομακάρονα, μπακλαβάδες, κουραμπιέδες, τσουρέκια), μέσω της όσφρησης, ξυπνάνε μνήμες και μας δηλώνουν τη γιορταστική ατμόσφαιρα και την εποχή. Η μυρωδιά του κεριού και του λιβανιού, μας συνδέει πάντοτε με την εκκλησία και ίσως με τα Κυριακάτικα πρωινά, ενώ το άρωμα της πασχαλιάς και της βιολέτας φέρνουν την ανάμνηση του στολισμού του επιτάφιου.
Μπορεί η μυρωδιά του βρασμένου χαμομηλιού να μας παρηγορεί για μια δυσάρεστη κατάσταση, ακριβώς όπως όταν ήμασταν παιδιά. Οι οσμές των σκουπιδιών, που στοιβάζονται τα Σαββατοκύριακα στους κάδους, μας προτρέπουν να απομακρυνθούμε το συντομότερο από την προφανή εστία μολύνσεως, την οποία οι ίδιοι δημιουργούμε. Δεν ξεχνάμε βέβαια ότι τα αρώματα δημιουργήθηκαν για να καλύψουν τη δυσάρεστη μυρωδιά βασιλέων και αυλικών που δεν πλένονταν, την εποχή που το πλύσιμο των ανθρώπων δεν ήταν απαραίτητο. Και ξέρουμε ότι πάντα, ορισμένα αρώματα ή οσμές θα μας θυμίζουν συγκεκριμένους ανθρώπους, αγαπημένους ή μη.
Η αίσθηση της όσφρησης είναι ένα παντοδύναμο εργαλείο στην υπηρεσία της αυτοσυντήρησης αλλά και της διαιώνισης του είδους. Όχι μόνο του ανθρώπινου, αλλά σχεδόν των περισσότερων άλλων. Όσον αφορά στην αυτοσυντήρηση, η όσφρηση είναι κυριολεκτικά ζήτημα ζωής και θανάτου. Το πιο εντυπωσιακό σαρκοβόρο φυτό είναι αυτό που εκπέμπει τη μυρωδιά ψόφιου ζώου για να προσελκύσει έντομα και μικρά ζώα που κολλάνε πάνω του και αποτελούν την τροφή του. Έχει δώσει μάλιστα την ιδέα για μια ταινία μαύρου χιούμορ «Το μαγαζάκι του τρόμου», στην οποία το εκλεκτό έδεσμα του φυτού δεν είναι τα έντομα, αλλά οι άνθρωποι.
Αλλά και στη διαιώνιση του είδους, η χημεία που προκαλείται ανάμεσα σε δύο άτομα οφείλεται στις οσμές τους. Τις περισσότερες φορές, οι οσμές αυτές δεν συνειδητοποιούνται από τα άτομα που έλκουν το ένα το άλλο. Οι έρευνες όμως δείχνουν ότι μας ελκύουν άτομα συγκεκριμένων οσμών, καθώς και άλλα χαρακτηριστικά του έτερου φύλου, ένα από τα οποία είναι και η φωνή.
«Η μυρωδιά του κορμιού σου έχει χαραχτεί πάνω στα αυλάκια της ψυχής μου …» γράφει σ’ ένα ποίημά της η Ελένη Καζαντζάκη. Ενώ ο Ντίνος Χριστιανόπουλος ζητάει, σαν άλλος Ναπολέων Βοναπάρτης (σε γράμμα του προς τη Ζοζεφίνα την εκλιπαρεί να μην πλυθεί μέχρι να πάει κοντά της, για να απολαύσει τη μυρωδιά του κορμιού της), «Μη βάζεις, σε παρακαλώ, αρώματα. Μου αρέσει η μυρωδιά του κορμιού σου».
Ευτυχώς πάντως, οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει ακόμα να αποκρυπτογραφήσουν το ζήτημα της σεξουαλικής έλξης μεταξύ των ανθρώπων. Έτσι, δεν απομυθοποιείται προς το παρόν όλο αυτό το μυστήριο που καλύπτει το ανθρώπινο ζευγάρωμα.
ΥΓ 1. Δύο σχετικά αλλά καταθλιπτικά τραγούδια είναι αυτά του Μάνου Ξυδού «Μυρωδιά Καλοκαιριού» (τραγουδούν Μπάμπης Στόκας και Σωτηρία Λεονάρδου) και των Lynyrd Skynyrd “That Smell”.
ΥΓ 2. Δύο εξαιρετικά και εντελώς διαφορετικά βιβλία που γράφηκαν την ίδια εποχή στις δύο απέναντι πλευρές του Ατλαντικού είναι «Το Άρωμα» του Πατρίκ Ζυσκίντ (Perfume by Patrick Suskind, 1985), και «Το Άρωμα του Ονείρου» του Τομ Ρόμπινς (Jitterbug Perfume by Tom Robbins, 1984).
