Ακούγοντας το όνομα του Ντοστογιέφσκι, ακόμη και κάποιος που δεν είναι φίλος με τα βιβλία και δεν έχει διαβάσει ούτε γραμμή από τα κοσμοϊστορικά έργα του, τον γνωρίζει. Έστω και το όνομά του και την ιδιότητά του. Τελικά ίσως αυτή είναι η υστεροφημία που κέρδισαν με το σπαθί τους άνθρωποι σαν τον Ντοστογιέφσκι. Το όνομά τους, να προηγείται της φήμης τους. Υπάρχουν πράγματα πέραν από το «’Εγκλημα και Τιμωρία», τους «Αδερφούς Καραμαζώφ» και τον «Παίκτη» και τα πλούσια έργα αυτού του ανθρώπου που αξίζει να ξέρουμε. Γιατί να ενδιαφέρει κάποιον η ζωή του Ντοστογιέφσκι; Ίσως γιατί έτσι μπορεί να έρθει σε έναν όμορφο πειρασμό. Να τον διαβάσει! Πέραν αυτού, μαθαίνουμε πολύ σημαντικά πράγματα για τις ζωές των ανθρώπων των γραμμάτων που είναι σίγουρα παρεξηγημένες…
Ήταν ο αγαπημένος συγγραφέας των Ρώσων. Αλήθεια ή ψέματα;
Οι ιδιοφυίες είναι στην αρχή παρεξηγημένες. Μόνο μετά από δεκαετίες –έως και αιώνες- τους κρεμούν τα μετάλλια, όταν βέβαια, δεν βρίσκονται εν ζωή. Ο Ντοστογιέφσκι δεν ήταν ο αγαπημένος συγγραφέας των Ρώσων. Δεν ήταν καν ο δεύτερος αγαπημένος. Ανάμεσα στα ιερά τέρατα της ρωσικής λογοτεχνίας, Τολστόϊ και Τσέχωφ, ο Ντοστογιέφσκι ερχόταν τρίτος… Ο λόγος, σύμφωνα με φιλόλογους και κριτικούς, ήταν το ύφος του. Οι Ρώσοι δεν αγαπούσαν πολύ το «δυστυχές» και «μελοδραματικό» του ύφος το οποίο αναλωνόταν σε σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης ψυχής. Ο Ντοστογιέφσκι ασχολήθηκε περισσότερο με τη σκοτεινή πλευρά της ζωής, ψάχνοντας με αυτόν τον τρόπο, το δικό του φως. Περισσότερο «ψυχολόγος», παρά συγγραφέας. Περισσότερο πάσχοντας, παρά υγιής…
Οι λαμπρές αδυναμίες του.
Μάλλον προνομιούχος γεννήθηκε ο Ντοστογιέφσκι καθώς και γιος κληρικού ήταν –υψηλή θέση για τη ρωσική κοινωνία – και κατάφερε να μην ακολουθήσει την ιδιότητα του πατέρα του, σπουδάζοντας ιατρός. Από εννέα ετών ταλαιπωρήθηκε με κρίσεις επιληψίας.
Στο πτωχοκομείο που εργαζόταν, ο Ντοστογιέφσκι ήρθε πολύ κοντά με τον πόνο των ανθρώπων. Σχεδόν, τον έκανε και δικό του. Από την άλλη πλευρά, ο Ντοστογιέφσκι φαίνεται πως είχε μέσα του το σαράκι της αυτοκαταστροφής. Πάθος για την χαρτοπαιξία και για τα παντός είδους πάθος για κυνήγι της τύχης. Το παράδοξο, ήταν πως οι καλύτερες σελίδες του, γράφτηκαν όταν τέτοια πάθη, τον είχαν κυριεύσει. Παράλληλα με την χαρτοπαιξία, η ζήλεια του προς τη γυναίκα του, ήταν παθολογικής μορφής. Κυριολεκτικά, δεν τολμούσε να της μιλήσει άλλος άντρας. Διάφορες «μικρόψυχες» συμπεριφορές προς τους συνανθρώπους του, συνέθεταν ένα προφίλ που… ήθελε κουράγιο για να αντέξει κανείς.
Το δικό του υπόγειο.
Ένα από τα βιβλία που θα μπορούσε να μας κάνει να τον γνωρίσουμε καλύτερα την ψυχή αυτής της χρυσής πένας, είναι το «Υπόγειο». Είναι ένα έξοχο έργο στο οποίο δε γίνεται να μας πει πιο ξεκάθαρα πράγματα για τις απόψεις του. «Είναι αναμφισβήτητο οτι η απελπισία μας γεμίζει με τις ισχυρότερες ηδονές». Κάπου αλλού, λέει: «Είναι παρηγοριά για τον διεφθαρμένο το να έχει πλήρη εικόνα της εξαθλίωσής του». Συνεχίζουμε… «Όχι μόνο η υπερβολική πνευματική δραστηριότητα αλλά κάθε λογής πνευματική δραστηριότητα, συνιστά ασθένεια». Αθροίζοντας αυτό το μικρό δείγμα, μας βγάζει έναν άνθρωπο ενοχικό για το μυαλό του, για τα όσα μπορούσε να σκεφτεί και τελικά έγιναν ολόλαμπρες σελίδες. Η εικόνα που είχε για τον εαυτό του, συμπορευόταν με τις πράξεις του. Στην απελπισία, είχε φτάσει πολλές φορές και λόγω της αυτοκαταστροφής του αλλά και λόγω άλλων συνθηκών όπως ήταν η εξορία του, στη Σιβηρία (κατηγορήθηκε ότι ανήκε σε ομάδα, η οποία προσπαθούσε να ανατρέψει τον Τσάρο Νικόλαο Α’), που του δόθηκε ως χάρη… αντί να καταδικαστεί σε θάνατο.
Το «σκοτεινό» προφίλ κάποιου συγγραφέα του βεληνεκούς του Ντοστογιέφσκι, ωθεί εκείνον που δε γνωρίζει τα έργα του, στο να τα προσεγγίσει. Κάποιος που έχει διαβάσει τα έργα του, γνωρίζοντας λιγότερο γνωστές πτυχές της ζωής του, μπορεί να ξαναδεί πιο βαθιά τις σελίδες του. Μετά από τη γνωριμία του αναγνώστη με την προσωπικότητα του συγγραφέα, τα κείμενα του δεύτερου, είναι όλωσδιόλου διαφορετικά. Διαβάζοντας ξανά τις ίδιες λέξεις, κατανοούμε εντελώς διαφορετικά πράγματα. Ο Φρίντριχ Νίτσε, -παρεπιπτόντως μεγάλος θαυμαστής του Ντοστογιέφσκι – έγραφε: «Όλοι μας επαινούν – εννοώντας τους συγγραφείς – ή μας κατακρίνουν, όμως κανείς δε μας κατανοεί (…) Η σκέψη είναι αίμα και κανείς δεν καταλαβαίνει το ξένο αίμα». Διαβάζοντας λοιπόν έργα σαν το «Έγκλημα και Τιμωρία», μπορούμε να καταλάβουμε λίγο παραπάνω και το «Έγκλημα» αλλά και την «Τιμωρία». Γνωρίζοντας το Υπόγειο… έχουμε κάνει μια καλή αρχή για να γνωρίσουμε όλο το οικοδόμημα των έργων του μεγάλου συγγραφέα με τη σκοτεινή ψυχή.
