Η ελληνική επανάσταση του 1821 έχει πολλά κρυφά σημεία που ελάχιστοι νέο-Έλληνες γνωρίζουν. Ένα από αυτά είναι το γεγονός ότι στη διάρκεια του Αγώνα, και ενώ μαίνονται οι μάχες κατά των Τούρκων, εκδίδονταν εφημερίδες στις επαναστατημένες περιοχές για την ενημέρωση του λαού. Οι πρώτες από αυτές ήταν χειρόγραφες, αλλά υπήρχαν και εκείνες που έβγαιναν από τα τυπογραφεία της εποχής.

Οι χειρόγραφες ελληνικές εφημερίδες ήταν οι εξής: η Εφημερίδα του Γαλαξιδίου (με ένα φύλο, 27 Μαρτίου 1821). Επίσης η εφημερίδα Αιτωλική με φύλλα που αναπαράγονταν την περίοδο Αύγουστος-Σεπτέμβρης του 1821 στο Μεσολόγγι και η εφημερίδα Αχελώος στο Βραχώρι (Αγρίνιο) τον Φεβρουάριο του 1822. Την ίδια περίοδο τυπογραφεία υπήρχαν και στις πόλεις Καλαμάτα-Κόρινθος (1821-1822), Μεσολόγγι (1823-1826), Ψαρά (1824), Ύδρα (1824-1827), Αθήνα (1824-1826) και Ναύπλιο (1825-1827).

Οι κυριότερες εφημερίδες που τυπώθηκαν αυτή την περίοδο ήταν οι εξής: η Σάλπιγξ Ελληνική στην Καλαμάτα (1-20 / 8 / 1821 με 3 φύλλα), τα Ελληνικά Χρονικά στο Μεσολόγγι (1 / 1 / 1824 – 31/12/1824 με 106 φύλλα και 3 / 1 / 1825 – 30 / 12 / 1825 και από 6- 20 / 2 / 1826 με 15 φύλλα), ο Φίλος του Νόμου στην Ύδρα (10 / 3 / 1824 – 27 / 5/ 1826 με 296 φύλλα), η Εφημερίς των Αθηνών στη Σαλαμίνα και στην Αθήνα (20 / 8 / 1824 – 30 / 10 / 1825 με 103 φύλλα και 11 / 11 / 1825 –  15 / 4 / 1826 με 37 φύλλα).

Στο Ναύπλιο εκδίδονταν διάφορες εφημερίδες ακόμα και πριν την έλευση του Ιωάννη Καποδίστρια (1828). Αυτός ίδρυσε τρία τυπογραφεία στο Ναύπλιο και στην Αίγινα. Όμως η σκληρή κριτική που του ασκούσαν οι εφημερίδες τον ανάγκασε να εκδώσει νόμο περί Τύπου (Απρίλιος 1831). Ανάμεσα στις εφημερίδες που εκδίδονταν στην εποχή του Καποδίστρια ή και πιο πριν, καταγράφονται: η φιλοκυβερνητική «καποδιστριακή» Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος (7 / 10 / 1825 – 23 / 3 1832), η Ηώς, η Ανεξάρτητος Εφημερίδα της Ελλάδος στην Ύδρα (29 / 4 / 1827 έως τον Μάρτη του 1828 και μετά στην Αίγινα από 10 / 4 / 1828  – 18 / 3 / 1829 με 40 φύλλα) και ο Απόλλων στην Ύδρα (11 / 3 ως 30 / 9 / 1831 με 61 τεύχη).

Γενικά οι εφημερίδες της επανάστασης ήταν συνήθως μονόφυλλες και σπανιότερα είχαν περισσότερες από δύο σελίδες. Επιπλέον αξίζει τον κόπο να αναφερθεί και μια γαλλική εφημερίδα με το όνομα Le Courrier d’Orient (Ο ταχυδρόμος της Ανατολής). Αυτή εκδόθηκε από τον Maxime Raybaud στην Πάτρα την περίοδο 1828-1829, όταν είχε φτάσει στον Μοριά το γαλλικό εκστρατευτικό σώμα για την εκδίωξη του Ιμπραήμ.

ΘΑΝΟΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ

Διδάκτωρ Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Αρχαιολόγος, Συγγραφέας