O Φρειδερίκος ο 2ος (Friedrich II Hohenstaufen, 1194 – 1250), Γερμανός βασιλιάς και αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (1212) και βασιλιάς της Ιερουσαλήμ (1229), ήταν μια χαρισματική και εξαιρετικά καλλιεργημένη προσωπικότητα. Παρόλα αυτά, η αγάπη του για την επιστήμη και τις επιστημονικές αποδείξεις είχε ως αποτέλεσμα τη διεξαγωγή απάνθρωπων πειραμάτων, που πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του.
Το περισσότερο γνωστό είναι το πείραμα που έκανε με νεογέννητα μωρά, με σκοπό να αποδείξει ποια είναι η «έμφυτη» γλώσσα του ανθρώπου. Πήρε με τη βία τα μωρά από τους γονείς τους και τα έδωσε σε νοσοκόμες να τα φροντίζουν. Απαγόρευσε στις νοσοκόμες να τους μιλούν ή να τα χαϊδεύουν, ενώ η μόνη σωματική επαφή που επιτρεπόταν ήταν κατά τη διάρκεια του ταΐσματος και του πλυσίματος των παιδιών.
Τα μωρά δεν μεγάλωσαν ποτέ και πέθαναν το ένα μετά το άλλο από την έλλειψη επαφής με άλλα άτομα του είδους τους ή άλλου είδους (η ιστορία του Μόγλη παρουσιάζει κάποια υποκατάστατα της ανθρώπινης επαφής). Σήμερα η επιστήμη επιβεβαιώνει με διάφορους τρόπους αυτό που αποτελεί κοινή γνώση και στις πιο απομακρυσμένες κοινότητες του πλανήτη: το παιδί για να μεγαλώσει, όσο έχει ανάγκη την τροφή, άλλο τόσο έχει ανάγκη το χάδι, το φιλί, την αγκαλιά, την επικοινωνία με τη μητέρα αρχικά (ομιλία, τραγουδάκια, νανουρίσματα, κ.λ.π.), αλλά και με τα άλλα άτομα του είδους του.
Η αφή είναι η αίσθηση που πρωταγωνιστεί στη διαδικασία ανάπτυξης του ανθρώπου αλλά και των ζώων. Το μωρό αγγίζει και αγγίζεται χρησιμοποιώντας το δέρμα του, το μεγαλύτερο όργανο του ανθρώπινου σώματος. Το πρόσωπο και το στήθος της μητέρας, τα άλλα πρόσωπα της οικογένειας και τα χέρια τους, το ύφασμα του σεντονιού, το χνουδωτό ή πλαστικό ζωάκι, το νερό στο μπάνιο του, το γυάλινο μπιμπερό, η φρουτόκρεμα, τα μεταλλικά κουτάλια, δίνουν τις πρώτες πληροφορίες για το περιβάλλον. Από τη στιγμή που θα σταθεί όρθιο, το παιδί συνεχίζει να συλλέγει πληροφορίες, χρησιμοποιώντας πολύ περισσότερα ερεθίσματα. Τα πόδια του είναι εξίσου σημαντικά με τα χέρια για την αποθήκευση των πολύτιμων για τη ζωή του πληροφοριών στο «σκληρό του δίσκο».
Στο καταπληκτικό «To kill a mockingbird» της Harper Lee, η εννιάχρονη Ζαν Λουΐζ που ακούει στο παρατσούκλι «Σκάουτ» (προσκοπάκι), εξηγεί, υπό το βλέμμα του πατέρα της Αττικού Φιντς, στον αστυνομικό κύριο Τέητ πώς αντιλήφθηκε το σημείο που κάποιος επιτέθηκε σ’ αυτήν – που ήταν ντυμένη χοιρομέρι – και στον αδελφό της Τζεμ, δεκατριών ετών και τραυματισμένο:
«Μάλιστα κύριε Τέητ. Όταν φτάσαμε κάτω από το δέντρο…»
«Που το ξέρατε ότι ήσαστε κάτω από το δέντρο, αφού δε βλέπατε τη μύτη σας εκεί πέρα;»
«Ήμουν ξυπόλυτη, κι ο Τζεμ λέει πως το έδαφος είναι πάντα πιο κρύο κάτω από τα δένδρα»
Σπάνια το συνειδητοποιούμε, αλλά το δέρμα μας είναι ένα πραγματικό θαύμα, ένα μαγικό όργανο απαραίτητο για την επιβίωσή μας. Είναι ο δέκτης των ερεθισμάτων που δεχόμαστε από το περιβάλλον (θερμοκρασία, πίεση, υφή των αντικειμένων που αγγίζουμε, πόνο) και ο ρυθμιστής βασικών λειτουργιών, όπως η απώλεια υγρασίας από τον οργανισμό, η παραγωγή βιταμινών αλλά και μελανίνης, για την προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία.
Η αίσθηση της αφής και της κίνησης ενημερώνουν τον εγκέφαλο για την ανά πάσα στιγμή θέση του σώματος μέσα στο χώρο. Και όχι μόνο. Φιλικό χτύπημα στην πλάτη, χειραψία, χειροφίλημα, χαιρετισμός, εναγκαλισμός, τσίμπημα, ξύσιμο, χειροδικία, λάκτισμα, χαστούκισμα, φιλί, χάδι…Οι εκδηλώσεις της αφής είναι αμέτρητες.
Δεν είναι τυχαίο ότι στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στη μουσική και πρόσφατα στην τεχνολογία, η αφή εξυμνείται, κατηγορείται ή χρησιμοποιείται με διάφορους τρόπους. Αναπαραστάσεις παλαιστών σε αγγεία, πίνακες με τη Μαντόνα και το βρέφος, το «Φιλί» του Ροντέν, στίχοι τραγουδιών (υπάρχουν 52 τραγούδια μόνο με τη λέξη touch στον τίτλο τους και πάμπολλα με αναφορές στα διάφορα σημεία αφής, όπως χείλη, στόμα, χέρια, στήθη, μέση, πόδια, μαλλιά, κ.λ.π.), ποιήματα (από το Άσμα Ασμάτων μέχρι την «Ηλικία της Γλαυκής Θύμησης» του Ελύτη), σελίδες επί σελίδων σε διάφορα βιβλία, είναι όσα μπορώ να αναφέρω επιλεκτικά, κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στην επίδραση της αφής στον ανθρώπινο πολιτισμό.
Εκφράσεις και παροιμίες σχετικά με το άγγιγμα και το δέρμα ή αλλιώς το πετσί, επιβεβαιώνουν τη σημασία που αποδίδουν οι ανθρώπινες κοινωνίες στην αίσθηση της αφής: Πετσί και κόκκαλο, Μπήκε στο πετσί του ρόλου του, Μπαίνω στο πετσί κάποιου, Το παίζει στα δάχτυλα, Ξύνει τα νύχια του για καυγά, Το χέρι θέλει κρέμασμα και το ποδάρι στρώμα., Τον έχει του χεριού της., Το’ βαλε το δαχτυλάκι του/της, Πήρε πόδι, Όποιος φιλεί δυο στόματα, το ένα του βρωμάει, όπου δεν έχει τίποτα, ποθεί και πεθυμάει, κ.λ.π.
Δεν θα ξεχάσουμε βέβαια τις προσπάθειες που κάνουμε για να σταματήσουμε το χρόνο που προδίδει την ηλικία μας αφήνοντας σημάδια στο δέρμα. Εκατοντάδες καλλυντικά σε κρέμες, λοσιόν, αμπούλες, σέρουμ, μάσκες ομορφιάς, δεκάδες μέθοδοι αναζωογόνησης – από την πλαστική επέμβαση μέχρι τα λέιζερ -, δεκάδες μυστικά, συμβουλές, διαφημίσεις και υποσχέσεις για το μυστικό της νεότητας, κάνουν αστρονομικούς τζίρους στην παγκόσμια οικονομία, προχωρούν την έρευνα θεμιτά ή αθέμιτα και προσφέρουν χιλιάδες θέσεις εργασίας.
Τα σπα, τα χαμάμ και τα λουτρά δεν είναι πια απλά για τη διατήρηση της υγείας, τη θεραπεία ή την ανακούφιση από διάφορες δυσαρμονικές καταστάσεις, αλλά έχουν εξελιχθεί σε κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που συχνά υπόσχονται φύκια για μεταξωτές κορδέλες, θυσίες στο βωμό της ματαιοδοξίας μας. Μασάζ, ρεφλεξολογία, σιάτσου, ρέικι, γνωστά και ως θεραπευτική απτική, ενσωματωμένα από αιώνες στη ζωή άλλων πολιτισμών, έχουν αναχθεί σε μόδα του δυτικού τρόπου ζωής.
Όπως μόδα είναι και η απτική τεχνολογία των ipad και των διαφόρων γκάτζετ που φιλοδοξούν να αντικαταστήσουν τους παραδοσιακούς υπολογιστές με τον ίδιο τρόπο που αυτοί αντικατέστησαν τις γραφομηχανές, και αυτές το στυλό και το μολύβι.
Αυτή που δεν έχει αλλάξει ακόμα είναι η περίφημη Μιμόζα η ντροπαλή ή μη μου άπτου (Mimosa pudica). Αν την ακουμπήσουμε κατά λάθος, εξακολουθεί να κλείνει με σεμνότητα τα φύλλα της.
ΥΓ 1: Δύο σχετικά και υπέροχα τραγούδια, από τα πάμπολλα που κυκλοφορούν, το «Dance me to the end of Love», με τον Leonard Cohen (Touch me with your naked hand, touch me with your glove, dance me to the end of love), και το «Touch me» των Doors.
ΥΓ 2: Κλασσικό και διαβάζεται πολύ ευχάριστα το βιβλίο του Desmond Morris «Η σημασία της Επαφής», εκδόσεις «Ωρόρα», ή, αν το προτιμάτε «Intimate Behaviour: A Zoologist’s Classic Study of Human Intimacy» (Kodansha International, 1997). Και οπωσδήποτε το «Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια», της Harper Lee, Εκδόσεις «Bell», 2005 ή «To kill a mockingbird» (φέτος εορτάστηκαν τα 60 χρόνια από την πρώτη έκδοση). Η σχετική ταινία παίχθηκε με τον τίτλο “Σκιές στη σιωπή”, με τον Γκρέγκορυ Πεκ (Όσκαρ) ως Αττικό και τον Ρόμπερτ Ντυβάλ ως Μπου Ράντλυ (1962).
