Η ενοχή και οι τύψεις είναι από τα πιο έντονα συναισθήματα των ανθρώπων. Κάποια αριστουργήματα της λογοτεχνίας, δε στηρίχθηκαν σε χαρούμενες και λυτρωτικές καταστάσεις. Οι ενοχές και οι τύψεις είναι παρούσες σε πολλά μνημεία της λογοτεχνίας. Και τα δύο συναισθήματα, είναι βασανιστικά για την ανθρώπινη φύση και τα συναντάμε και στις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. Η ενοχή, άλλες φορές είναι ένα σκοτεινό συναίσθημα και άλλες φορές, η εκκίνηση για να παραδεχτούμε πράξεις που έχουν βλάψει άλλους ανθρώπους.
- Έγκλημα και Τιμωρία, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι
Όπως η Ουνέσκο διαφυλλάττει τα «Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς», έτσι θα έπρεπε να υπάρχει μια αντίστοιχη αρχή για έργα σαν αυτό του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι. Ο μεγάλος φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε, με ειλικρίνεια είχε παραδεχτεί: «Μόνο από τον Ηράκλειτο και από τον Ντοστογιέφσκι, θεωρώ πως έμαθα κάτι σπουδαίο». Ο ανθρώπινος ψυχισμός, τα κίνητρα για τα οποία γίνεται το «καλό» ή το «κακό», το ερώτημα για το ποιός φταίει για μια φρικαλέα πράξη και το αν υπάρχουν τελικά «εγκληματικές φύσεις». Οι τύψεις, οι ενοχές και κάθε συναίσθημα «πνιξίματος» και «βάρους», μπορούν να βιωθούν μέσα από τον Ρασκόλνικωφ, τον πρωταγωνιστή της ιστορίας ο οποίος κάνει έναν διπλό φόνο στην Αγία Πετρούπολη. Οι σκέψεις που ακολουθούν το έγκλημα του φοιτητή Νομικής, κειμένονται από την προσπάθεια να δικαιολογήσει τα εγκλήματά του και να κατευνάσει τις τύψεις του, μέχρι την απόλυτη παράνοια. Κλεισμένοι στο μυαλό του, ψάχνουμε ποιό είναι τελικά το έγκλημα και ποιά η τιμωρία.
- Το αμάρτημα της μητρός μου, Γεώργιος Βιζυηνός
Είναι ένα από τα αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας. Ο Γεώργιος Βιζυηνός διηγείται μια ιστορία της δικής του ζωής. O θάνατος της αδερφής του Γεώργιου Βιζυηνού, της Αννιώς, είναι μόνο η αρχή του δράματος το οποίο εξιστορεί στο έργο του. Η μητέρα του, πριν η Αννιώ πεθάνει, παραμελεί τους γιούς της. Αμέσως μετά τον θάνατο της κορούλας της, υιοθετεί ένα άλλο κορίτσι. Τα αγόρια (ένα εκ των οποίων ο συγγραφέας) νιώθουν σχεδόν ανεπιθύμητα. Κάποια στιγμή μαθαίνουν την πηγή της εμμονής της μητέρας τους για την αγάπη προς το υιοθετημένο κορίτσι. Ένα βράδυ, καταπλάκωσε κατά λάθος στον ύπνο της το πρώτο κοριτσάκι που είχε γεννήσει και έκτοτε, οι τύψεις και οι ενοχές την κυβερνούσαν προς αυτό το πάθος. Ακόμη και ο Πατριάρχης Ιωακείμ και η συγχώρεσή του, δεν κατάφεραν να γαληνέψουν την ψυχή της.
- H Δίκη, Φράντς Κάφκα
Πολλές φορές παραπονιόμαστε οτι η ζωή μας γίνεται μονότονη και οτι θα κάναμε τα πάντα για να μας έρθει κάτι (καλό ή κακό) για να σπάσει αυτήν τη μονοτονία. Διαβάζοντας τη Δίκη του Κάφκα, θα αλλάξουμε γνώμη. Θέλετε να καταδιαστείτε για κάτι που ποτέ δεν κάνατε; Θέλετε να μπείτε ξαφνικά σε σκέψεις για το αν θα μπορούσατε να το κάνετε και αν τελικά η σκέψη και η πράξη είναι το ίδιο πράγμα; Θα θέλατε να νιώσετε τύψεις και ενοχές για κάτι που δεν κάνατε επειδή κανείς από τις αρχές δε σας πιστεύει; Η κοινωνική πίεση, γίνεται ένα ακόμη «δικαστήριο» για τον Γιόζεφ Κ. ο οποίος είναι αθώος. Από τη στιγμή που όλοι πιστεύουν ότι είναι ένοχος, αρχίζει να το πιστεύει και εκείνος, ευτυχώς, όχι ολοκληρωτικά.
- Αδελφοί Καραμαζόφ, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι
Ο μεγάλος «ψυχολόγος-συγγραφέας», σε αυτό το έργο, κάνει για πολλούς ακόμη καλύτερη ψυχογραφία του ανθρώπινου ψυχισμού, ακόμη και σε σύγκριση με το «Έγκλημα και Τιμωρία». Φρόϋντ, Νίτσε, Τ. Μανν, Τζέημς Τζόϋς κ.α, επηρεάστηκαν πολύ από το έργο και έτσι αυτό, επηρέασε συνολικά την ανθρωπότητα ειδικά μέσα από τις -αναπτυσσόμενα τότε- κατευθύνσεις μελέτης, της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Πρόκειται για μια ιστορία πατροκτονίας. Το βιβλίο, επιδέχεται πολλών ερμηνειών καθώς κάθε ένας από τους αδελφούς Καραμαζόφ, συμβολίζει και μια πτυχή της ανθρώπινης ψυχής. O Ιβάν, ο Ντιμίτρι, ο Αλιόσα και ο Σμερντιακόφ, έχουν χαρακτήρες που μοιάζουν φυσιολογικοί, μόνο αν γίνει κατανοητή η εγκληματική φύση του πατέρα τους. Οι ενοχές και οι τύψεις παίρνουν διαφορετικό «χρώμα» μεταξύ των αδερφών. Υπάρχουν άραγε τόσο σκληροί άνθρωποι; Γίνεται να υπάρχουν φρικαλέες πράξεις και να μην ακολουθούν αυτές τύψεις και ενοχές;
- Ναθάνιελ Χώθορν, Το Άλικο Γράμμα
H αμερικανική κοινωνία του 17ου αιώνα, όπως ήταν φυσικό, είχε πολλά στοιχεία από την αντίστοιχη βρετανική. Ο πουριτανισμός και η αυστηρή ηθικολογία συναποτελούσαν τη βασική «μαγιά» των κοινωνικών δεσμών. Έτσι λοιπόν, η μοιχεία θεωρείται ένα αμάρτημα-αδίκημα το οποίο στιγματίζει τη ζωή εκείνου που το διαπράττει. Ένα «Α» χαραγμένο στο στήθος της ηρωίδας του βιβλίου με βαθύ κόκκινο χρώμα, προδίδει σε όλον τον κόσμο πως πρέπει να την περιθωριοποιήσει. Ενώ εκείνη προσπαθεί να επιβιώσει με τον καλύτερο τρόπο στην άδικη κοινωνία, αντίθετα ο ιερέας-εραστής της και πατέρας του νόθου παιδιού της, κατατρώγεται από τις ενοχές. Κρύβοντας από το ποίμνιό του την αλήθεια, το μυστικό του, τελικά, τον σκοτώνει.
- Λέων Τολστόϊ, Η Ανάσταση
Ο «αρχιερέας» του λογοτεχνικού ψυχογραφήματος, προσπαθεί να μας εισάγει στις ηθικές διαφορές που έχουν οι πλούσιοι και οι φτωχοί. Παρόλα αυτά, αφήνει να αιωρούνται αντικειμενικά τα «καλά» και τα «κακά». Ένας αριστοκράτης, ο πρίγκιπας Νεκλιούντωφ που στέκεται ψηλά στην κοινωνική ιεραρχία της Ρωσίας, μπαίνει σε μια ερωτική περιπέτεια με μια υπηρέτρια την Αικατερίνη. Οι συνέπειες του παιχνιδιού του πρίγκιπα, κάνουν τη ζωή της υπηρέτριας ακόμη πιο δύσκολη καθώς φαίνεται να συμμετέχει σε παράνομες πράξεις, μέχρι που κατηγορήθηκε για πορνεία και συνέργεια σε φόνο σε περιθωριακό μέρος. Ξαφνικά, ο πρίγκιπας αρχίζει να αποκτά τύψεις και ενοχές και να θεωρεί τον εαυτό του συνυπεύθυνο για όσα συμβαίνουν στην Αικατερίνη. Η μαγεία του βιβλίου συνίσταται στο γεγονός ότι ενώ οι ενοχές και τα λυπηρά γεγονότα «σφίγγουν» τον αναγνώστη, ταυτόχρονα του δίνουν την ικανοποίηση ότι ο πρίγκιπας, είναι σε κάποιον βαθμό έστω ευσυνείδητος. Οι ενοχές και οι τύψεις, είναι πολλές φορές αποδείξεις για ύπαρξη υγιούς συναισθηματικού κόσμου.
