Θουκυδίδη
Ιστορία
Εισαγωγή – μετάφραση – σημειώσεις
Ν.Μ. Σκουτερόπουλος
Εκδόσεις Πόλις
Ένα συγκλονιστικό έργο. Μεγαλόπρεπο, πυκνό, με απίστευτη ακρίβεια, περιγράφει την πολύχρονη, αδυσώπητη και θανάσιμη πάλη, τον πόλεμο των Πελοποννησίων εναντίον των Αθηναίων, τον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Ο Θουκυδίδης δεν έδωσε κάποιο τίτλο στο έργο του. Άλλωστε, δεν πρόλαβε να το ολοκληρώσει, αφού η εξιστόρηση των γεγονότων σταματάει απότομα πριν το καλοκαίρι του 411 π.Χ., δηλαδή στον εικοστό πρώτο από τα εικοσιεπτά έτη του Πελοποννησιακού πολέμου.
Αν αγαπάς την ιστορία και τα ιστορικά μυθιστορήματα, διάβασε εδώ το real thing. Οι δραματικές περιγραφές του Θουκυδίδη σε σημαντικά σημεία της διήγησής του, θα σε κάνουν αν νιώσεις δέος, θαυμασμό και θλίψη.
Ο Θουκυδίδης είναι Αθηναίος και ο πρώτος πολιτικός στοχαστής στην ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος. Με διαύγεια, είδε πρώτος ότι μια δέσμη από μεμονωμένες εκστρατείες, αποτελούν ένα σύνολο, τον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Το έργο του αποτελείται από τις εξής θεματικές ενότητες: από την εισαγωγή, την έκθεση των ιστορικών γεγονότων και την επεξήγηση γιατί οδήγησαν τα γεγονότα σε σύγκρουση, τον Αρχιδάμειο πόλεμο, την ασταθή 6χρονη ειρήνη, τη Σικελική εκστρατεία και τον Δεκελικό-Ιωνικό πόλεμο.
Στην έκδοση που διάβασα εγώ, στις σελίδες αριστερά παρατίθεται το αρχαίο κείμενο και δεξιά, η εκπληκτική νεοελληνική μετάφραση και σημειώσεις του Ν.Μ. Σκουτερόπουλου. Έτσι, απολαμβάνεις μια εξαιρετική αφήγηση, χωρίς ερωτηματικά.
Ανακαλύπτεις, μέσα από την εξιστόρηση του Θουκυδίδη τη στρατιωτική σκέψη των αντιπάλων, πληροφορίες για τα ήθη, τη θρησκεία, το εμπόριο και το πολιτικό σύστημα κάθε πόλης-κράτους.
Σύμφωνα με το Θουκυδίδη, η σύγκρουση Πελοποννησίων και Αθηναίων ήταν νομοτελειακή, γιατί, λόγω της ηγεμονίας τους, οι Αθηναίοι ενέπνεαν το φόβο στους Λακεδαιμόνιους. Η σύγκρουση ανάμεσά τους δεν ήταν μόνο η στρατιωτική σύγκρουση για την ηγεμονία της Ελλάδας, αλλά και γενικότερα η σύγκρουση αξιών: από τη μια πλευρά, του παλιού, του συντηρητικού που εκπροσωπούσαν οι Σπαρτιάτες με το ολιγαρχικό τους πολίτευμα και από την άλλη, το δημοκρατικό πολίτευμα των πολλών, η υλική πρόοδος, η οικονομία από το εμπόριο που εκπροσωπούσαν οι Αθηναίοι. Η κυριαρχική ηγεμονία τους, καταργούσε σταδιακά τα χωριστά κρατίδια μιας αγροτικής Ελλάδας και σηματοδοτούσε την εξέλιξη, ενοχλούσε και ανησυχούσε τους Σπαρτιάτες.
Όλα τα παιχνίδια δυνάμεων αποκαλύπτονται σε μας, τους αναγνώστες. Μια από αυτές είναι η διαφορετική φιλοσοφία ανάπτυξης των Αθηναίων, που γρήγορα συλλαμβάνουν σχέδια και τα εκτελούν ριψοκινδυνεύοντας, είτε με πολέμους, είτε χτίζοντας αποικίες στα πιο απομακρυσμένα μέρη, ενώ αντίστοιχα οι Σπαρτιάτες δεν επινοούν τίποτα το καινούριο, είναι αναποφάσιστοι, συντηρητικοί και διστακτικοί, για να μην διακινδυνεύσουν όσα ήδη έχουν.
Ο Θουκυδίδης γνωρίζει, και με κριτική ματιά περιγράφει, την παθολογία των ολιγαρχιών και την παθολογία της μάζας. Ειδικά οι ρήτορες, που συχνά μιλούν με δημόσιες δημηγορίες (πάνω από σαράντα στις σελίδες του βιβλίου), απευθύνονται άλλοτε σε πολίτες, άλλοτε σε εχθρικές πόλεις και άλλοτε σε φιλικό κοινό, στηρίζουν τις ομιλίες τους στη βάση της πειθούς, της κολακείας, της ικεσίας, της εντιμότητας ή του λαϊκισμού.
Πραγματικά, θαυμάζεις την καθαρή σκέψη των αρίστων της Αθήνας, θλίβεσαι από την εξόντωση των πολιτών από το λοιμό (τυφοειδής πυρετός), απογοητεύεσαι από την αλληλοεξόντωση και το διχασμό των Ελληνικών πόλεων, που οι εχθροί καίνε και καταστρέφουν κάθε καλοκαίρι την ύπαιθρο – την εποχή του θερισμού –, θαυμάζεις το ομαδικό πνεύμα συνύπαρξης με τις διακρατικές συμφωνίες μέσω συνθηκών που ίσχυαν προφορικά από τα κλασικά χρόνια.
Ξεχώρισα πολλές αναφορές στο δίκαιο του πολέμου. Οι “ικέτες”, αυτοί που κλείνονταν σε ιερά για να γλυτώσουν από το σπαθί του κατακτητή, συχνά σερνόντουσαν άδικα και με προφάσεις ανίερες δολοφονούνταν.
Επίσης, και από τις δυο πλευρές, νικητές και ηττημένοι, δικαιούνταν και ζητούσαν να “σηκώσουν” τους νεκρούς τους για να τους θάψουν. Ακόμα, μαθαίνεις, πως μετά από κάθε νίκη, οι νικητές, στήνουν τρόπαιο στο σημείο της νίκης. Ή, ότι, για να ενημερώσουν τους συμμάχους τους ότι δέχτηκαν εχθρική επίθεση, ύψωναν πυρσούς. Τέλος, αν οι χρησμοί ήταν αρνητικοί, δεν προχωρούσαν σε εκστρατεία. Άλλωστε, για να περάσουν οι επιτιθέμενοι από εχθρικά εδάφη προκειμένου να εκστρατεύσουν, έπρεπε να πάρουν την άδεια των πόλεων από τα εδάφη των οποίων περνούσε ο στρατός τους.
Τραγική ήταν η αποδυνάμωση των Αθηναίων, ειδικά μετά τη δραματική και επιπόλαιη εκστρατεία των Συρακουσών. Η πόλη που έχτισε την ηγεμονία της χάρη στο στόλο της, είδε να διαλύεται σιγά-σιγά η Αθηναϊκή Συμμαχία, με τους συμμάχους (και υποτελείς της με φόρο) να προσχωρούν στους εχθρούς τους.
Δυσάρεστη η συνειδητοποίηση ότι οι Έλληνες Λακεδαιμόνιοι, προκειμένου να κερδίσουν τους ταπεινωμένους Αθηναίους που αντιστέκονταν, αν και είχαν υποστεί μεγάλο εξευτελισμό στις Συρακούσες, κατέφυγαν στη βοήθεια του Πέρση Σατράπη Τισσαφέρνη.
Φυσικά, όλο το έργο είναι γεμάτο προδότες, προδοσίες, μηχανορραφίες, συνωμοσίες. Ολιγαρχικοί κατά δημοκρατικών, και το αντίστροφο, είτε σε ομάδες, είτε ιδιώτες, είτε για προσωπικό όφελος, όπως οι ανεκδιήγητες αλλαγές στρατοπέδου του Αλκιβιάδη.
Είναι απίστευτο με τι ευφυΐα ή στρατηγική σκέψη, σοφία ή πονηριές, διπλωματία ή πειθώ, επηρέασαν τη ροή των γεγονότων οι μεγάλοι άνδρες που περιγράφονται στο βιβλίο, όπως ο Άγις ή ο Βρασίδας από τους Λακεδαιμόνιους, ο Περικλής, ο Νικίας ή ο Δημοσθένης από τους Αθηναίους. Αντιφατικό ρόλο έπαιξε ο χειριστικός Αλκιβιάδης, που άλλαξε στρατόπεδο για προσωπικό του όφελος.
Το συμπέρασμα του αναγνώστη είναι πως αν οι Έλληνες μπορούσαν να μονιάσουν, θα είχαν ένα σπουδαίο κράτος. Βέβαια, εκείνη την εποχή, οι κάτοικοι των Ελληνικών πόλεων ανήκαν σε διαφορετικές φυλές και μιλούσαν διαφορετικές διαλέκτους, όπως ιωνική, δωρική, αιολική.
Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, μια τόσο μεγάλη σύρραξη πόλεων-κρατών από δύο ηπείρους, θα μπορούσε εύκολα να χαρακτηριστεί ως ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος της ανθρωπότητας.
Ένα συγκλονιστικό βιβλίο 1228 σελίδων, (οι μισές περίπου σελίδες είναι το αρχαίο κείμενο και οι άλλες μισές, η νεοελληνική μετάφραση).
Το βιβλίο του Θουκυδίδη θα σού δημιουργήσει δύο συναισθήματα: του μεγαλείου και της θλίψης. Θα σού προσφέρει, όμως, πάρα πολλά ερεθίσματα για τον τρόπο σκέψης, τις προσωπικότητες, τους χαρακτήρες και των ηγετών.
Δίκαια διδάσκεται στα μεγάλα ξένα πανεπιστήμια. Είναι από τα βιβλία που θέλεις να ξαναδιαβάσεις για να γίνεις σοφότερος και να μάθεις πώς να αντιμετωπίζεις τη ζωή, αφού η σοφία εκείνων των ανδρών, έχει εφαρμογή στο σήμερα. Η φύση του ανθρώπου, δεν αλλάζει. Και εκείνοι οι άνδρες ήξεραν να παίρνουν αποφάσεις, αλλά και να επηρεάζουν τα πλήθη και την ιστορία.
Έπρεπε να ξαναδιαβάσω σήμερα το βιβλίο του Θουκυδίδη για να εκτιμήσω σε βάθος τη μεγαλοφυΐα του. Είναι σπουδαία η “Ιστορία” του και κάθε αναγνώστης αξίζει να την προτιμήσει από άλλα αναγνώσματα. Τουλάχιστον, να μάθει μεγάλες αλήθειες για τους Έλληνες της καταγωγής του.
Είμαι συγκλονισμένη! Είναι το καλύτερο βιβλίο που διάβασα ως τώρα, το 2019.
Υ.Γ. Μετά το απότομο τέλος του βιβλίου, το 21ο έτος, ο Πελοποννησιακός πόλεμος συνεχίστηκε ως το 27ο έτος, όταν οι Λακεδαιμόνιοι και σύμμαχοί τους, κατέλυσαν την Αθηναϊκή Κυριαρχία και κατέλαβαν τα Μακρά Τείχη και Πειραιά. Τραγικό!