Ομήρου
Ιλιάς
Εκδόσεις Άγρα – 2016
Μετάφραση: Δ.Ν. Μαρωνίτης
Συγκλονιστικό! Το ηρωικό αριστούργημα-έπος του Ομήρου. Ένα βιβλίο που έχει επηρεάσει την ανθρωπότητα όσο λίγα. Το ξαναδιάβασα, με τεράστιο ενδιαφέρον, αφού όταν διδάχτηκα τα αρχαία αποσπάσματά του, 14 ετών, στο σχολείο, λίγα είχα καταλάβει. Ένα βιβλίο δυνατό, που προκαλεί δυνατές συγκινήσεις! Θα σε ενθουσιάσει περισσότερο από οποιοδήποτε μυθιστόρημα!
Αυτή τη φορά το απόλαυσα ολόκληρο, και όχι αποσπασματικά, όπως στο σχολείο. Επειδή τα πάντα ξεκινούν από τη γλώσσα, χάρη στη μετάφραση του σπουδαίου Δημήτρη Μαρωνίτη, απόλαυσα την ιστορία του Αχιλλέα και του Αγαμέμνονα, σαν να τη διάβαζα πρώτη φορά. Ενώ το έπος (το αρχικό ποίημα, δηλαδή) έχει γραφτεί σε 15σύλλαβο, η μετάφραση είναι ελεύθερη, ακολουθώντας τα νοήματα της ιστορίας. Έτσι, όχι μόνο δεν σε κουράζει, αλλά “ρέει” σαν να διαβάζεις ένα μυθιστόρημα.
- Το έργο χωρίζεται σε 24 ραψωδίες (κεφάλαια).
- Παρά τα όσα νομίζεις ή αποσπασματικά θυμάσαι, η Ιλιάδα δεν διηγείται τον Τρωικό Πόλεμο που διάρκεσε 10 χρόνια. Διαδραματίζεται στην Τροία, τον 9ο χρόνο του πολέμου.
- Οι Δαναοί έχουν αράξει τα πλοία τους και πολιορκούν το Ίλιον, την πρωτεύουσα της Τροίας 9 χρόνια, χωρίς να εκπορθήσουν τα τείχη του. Στην Ιλιάδα δεν περιγράφεται ούτε το τέλος του Αχιλλέα, ούτε ο Δούρειος Ίππος. Εξιστορείται μόνο μια μικρή εβδομάδα του Τρωϊκού πολέμου, σαν μια φωτογραφία-απόσπασμα από ένα ολόκληρο φιλμ.
- Η πλοκή της Ιλιάδας συμπυκνώνεται σε ένα ηρωικό τετραήμερο. Όλη η ιστορία αφορά την μήνιν, την οργή του Αχιλλέα, του πιο γενναίου πολεμιστή των Δαναών (Ελλήνων), επειδή ο αρχηγός του στρατού, ο Αγαμέμνων, του πήρε με το στανιό το λάφυρο πολέμου, την ωραία Βρισηίδα.
- Τότε ο Αχιλλέας, που ανταλλάσσει λόγια πικρά με τον Αγαμέμνονα, θυμώνει και αρνείται να κατέβει στις μάχες, στο πλευρό των Δαναών, αν ο Αγαμέμνων και οι υπόλοιποι αρχηγοί δεν έρθουν να τον παρακαλέσουν να τους σώσει.
- Η θεά μάνα Αχιλλέα, η ημίθεη Θέτιδα, Νηρηίδα, κόρη του Ποσειδώνα, πηγαίνει στο Όλυμπο και παρακαλεί τον Δία να φέρει ήττες στο στρατόπεδο των Δαναών μέχρι να παρακαλέσουν το γιό της να τους σώσει, αποκαθιστώντας την αδικία που του έκαναν. Έτσι και γίνεται. Επί 18 ραψωδίες (3-21) ο Αχιλλέας απέχει από τις μάχες. Οι Τρώες, παρακινούνται από τους θεούς και με τη βοήθειά τους, όχι μόνο αποδεκατίζουν το στρατό, αλλά με αρχηγό το γενναίο Έκτορα, πλησιάζουν να κάψουν τα πλοία. Τότε, ο Αγαμέμνων τάζει λάφυρα και εκφράζει τη μετάνοιά του στον Αχιλλέα προκειμένου να ξαναμπεί στη μάχη. Όμως, ο Αχιλλέας αρνείται, ακόμα θυμωμένος. Ο σύντροφός του και παιδικός του φίλος Πάτροκλος λυπάται τους Δαναούς και ζητάει την αρματωσιά του Αχιλλέα να βγει να πολεμήσει. Νικάει τους Τρώες αλλά αγνοεί τη συμβουλή του Αχιλλέα να μην προσπαθήσει να μπει στα τείχη. Εκεί, ο Έκτορας τον προλαβαίνει και τον σκοτώνει, παίρνοντας και την πανοπλία του Αχιλλέα. Μάχη γίνεται γύρω από το σώμα του Πάτροκλου. Τελικά το κερδίζουν οι Δαναοί (εμείς) και το πηγαίνουν στον Αχιλλέα που αρχίζει το θρήνο. Η μητέρα του, η Θέτιδα, επισκέπτεται το θεό Ήφαιστο και του ζητά μια νέα πανοπλία, την οποία ο Ήφαιστος και φτιάχνει. Με αυτήν, ο Αχιλλέας, δέχεται τα δώρα του Αγαμέμνονα και βγαίνει στη μάχη, λυσσασμένος, για να εκδικηθεί το θάνατο του Πάτροκλου. Με το σπαθί του αφανίζει πολλούς Τρώες ώσπου, τελικά, σκοτώνει τον ίδιο τον Έκτορα. Παίρνει την πανοπλία του και δένει το άψυχο κορμί του στην άμαξά του, όπου, χωρίς σεβασμό για το νεκρό επί 12 μέρες τον σέρνει στη σκόνη άκλαυτο και άταφο. Παράλληλα, διοργανώνει αγώνες για να τιμήσει τη μνήμη του Πάτροκλου. Με τη βοήθεια των θεών, ο βασιλιάς της Τροίας και πατέρας του νεκρού Έκτορα, ο Πρίαμος έρχεται με πολλά λύτρα στο στρατόπεδο των Μυρμιδόνων (λαού του Αχιλλέα) βρίσκει τον Αχιλλέα και τον πείθει να του δώσει το σώμα του γιού του. Ο Αχιλλέας όχι μόνο δέχεται αλλά και υπόσχεται 12 μέρες εκεχειρία στον Πρίαμο για να γίνει ένδοξα η ταφή του Έκτορα.Πραγματικά, δακρύζεις από τον πόνο και την οδύνη του πατέρα και τη γενναιότητα του νεκρού γιού.
- Το βιβλίο είναι βίαιο, γεμάτο μάχες στήθος με στήθος, σκοτωμούς, περιγραφές θανάτων με ακόντιο, σπαθί, βέλος και τα σημεία του σώματος που τα χάλκινα – τότε- όπλα βρίσκουν αφύλακτα. Θα τολμούσα να πω ότι για τους σημερινούς νεαρούς έφηβους μοιάζει σαν σενάριο videogame γραμμένο από παλιά.
- Στους πολεμιστές της εποχής (το 800 προ Χριστού, που γράφτηκε η Ιλιάδα) σημασία ζωή και θανάτου είχε η ασπίδα τους (από πολλαπλά δέρματα βοδιού και χαλκό) και η υπόλοιπη αρματωσιά τους. Οι ηγεμόνες δεν μάχονταν πεζοί. Πάντα επιτίθεντο πάνω σε άμαξα, που οδηγούσε έμπιστος ηνίοχος. Αυτός αποθήκευε τα ακόντια και τα βέλη, που στη συνέχεια πετούσαν οι ηγεμόνες-πολεμιστές, φτάνει ο ηνίοχος να γλύτωνε το θάνατο και να οδηγούσε τα άλογά τους σε επίθεση.
- Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της Ιλιάδας, φαίνεται ο απόλυτος σεβασμός των ζωντανών στους νεκρούς. Με την ίδια λύσσα που πολεμάνε τον εχθρό, πολεμάνε να σώσουνε τα σώματα των νεκρών τους α. για να μην τους πάρουν οι εχθροί την πανοπλία και τους αφήσουν γυμνούς και β. για να μην τους αφήσουν τροφή στους γύπες και στα σκυλιά. Αφού τους έπαιρναν στο στρατόπεδό τους, τους έπλεναν, τους άλειφαν μύρα και, στη συνέχεια, τους έκαιγαν όλους. Την άλλη μέρα, έσβηναν τη φωτιά με κρασί και συνέλεγαν τα λευκά κόκκαλα του πολεμιστή, τα τοποθετούσαν σε μια λάρνακα (ή ένα αγγείο) και τα έδιναν στην οικογένεια του πολεμιστή.
- Το βιβλίο έχει τυπωθεί με πολυτονικό σύστημα. Χαίρεσαι να βλέπεις να ξεδιπλώνεται μπροστά σου η ελληνική γλώσσα με την ψιλή, τη δασεία, την οξεία, τη περισπωμένη. Πανευτυχής και περήφανος που απολαμβάνεις τον πλούτο της!
- Σε όλη τη διάρκεια της πλοκής, οι θεοί ξεμαλλιάζονται, κάποιοι υπέρ των Τρώων (Αφροδίτη, Άρτεμη, Απόλλων, Άρης) και κάποιοι υπέρ των Δαναών (Αθηνά, Ήρα, Ποσειδώνας, Ήφαιστος) και, συνολικά ο Δίας. Συνήθως, παίρνουν τη μορφή ενός θνητού και… ή ψιθυρίζουν λόγια ενθάρρυνσης στους προστατευόμενούς τους ή ιαίνουν τις επιπόλαιες πληγές τους για να μπορέσουν εκείνοι να ξαναμπούν στη μάχη.
- Τόσο οι Τρώες όσο και οι Δαναοί πιστεύουν στους ίδιους θεούς, συνεννοούνται μιλώντας την ίδια γλώσσα (ποιητική αδεία;), έχουν συμμάχους ή συμπεθέρους από τα μέρη των τότε Δαναών.
- Η αφήγηση γίνεται ολοζώντανη με τη χρήση – από τον Όμηρο – πάνω από 100 συναρπαστικών παρομοιώσεων. Παράδειγμα: “Πώς, το φθινόπωρο νωρίς, στεγνώνει γρήγορα ο Βοριάς το φρεσκοποτισμένο περιβόλι και χαίρεται ο περιβολάρης, παρόμοια αποξεράθηκε ο κάμπος όλος, μαζί με τα κουφάρια”.
- Το 800 προ Χριστού, υπήρχαν λιοντάρια στην Ελλάδα. Σε πάνω από 5 παρομοιώσεις, ο Όμηρος χρησιμοποιεί γνώριμες εικόνες από λιοντάρια για να εξηγήσει τρομακτικές εικόνες. Παράδειγμα: “Αυτή μπροστά όρμησε σαν λιοντάρι, μεγαλωμένο πάνω σε βουνά, που για καιρό το κρέας του έλειψε, οπότε η περήφανη καρδιά του το σπρώχνει τώρα να γευτεί κανένα πρόβατο, πέφτοντας σε γερό μαντρί λιθόχτιστο”Πού ήξερε για λιοντάρι και βοσκούς ο Όμηρος; (Επαναλαμβάνω πόσο συναρπαστικό είναι το βιβλίο! Αγωνία, δύναμη, φόβος, θυμός!
- Δυνατά σημεία του βιβλίου: Η ραψωδία 2 με περιγραφές έναν προς έναν τους αρχηγούς των Δαναών και των αριθμών των πλοίων τους. Η ραψωδία 18 με την περιγραφή 4 σελίδων της νέας ασπίδας του Αχιλλέα που του έφτιαξε ο Ήφαιστος. Η ραψωδία 22 με το θάνατο του ευγενικού πολεμιστή Έκτορα. Η ραψωδία 24 με τον τσακισμένο Πρίαμο, το γέροντα πατέρα του Έκτορα, να πηγαίνει στον Αχιλλέα λύτρα για να πάρει πίσω το σώμα του νεκρού παιδιού του (ο Πρίαμος είχε 50 παιδιά – 19 με τη νόμιμη γυναίκα του Εκάβη και 31 νόθα με άλλες γυναίκες, στο παλάτι).
Respect, υποκλίνομαι! Απέραντος θαυμασμός για τον Όμηρο, ευχαριστώ τη φιλική μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη.
Το βιβλίο “Ιλιάδα” πιστεύω ότι θα είναι το κορυφαίο βιβλίο που θα επηρεάσει τη δική μου χρονιά!