Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ
Γιατί το Βυζάντιο
Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
Αυτό το βιβλίο μιλάει στο αίμα μας. Δεν μπορώ να φανταστώ Έλληνα που να διαβάσει το καταπληκτικό αυτό βιβλίο της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ για το Βυζάντιο και να παραμείνει ασυγκίνητος ή φλεγματικός.
Η πένα της συγγραφέως σηκώνει το πέπλο του θρύλου “του μαρμαρωμένου βασιλιά”, του “πάλι με χρόνια και καιρούς πάλι δικά μας θα ‘ναι” και μας αποκαλύπτει άγνωστα στοιχεία για το χιλιόχρονο μεγαλείο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου δηλαδή.
Αν και το βιβλίο αυτό το είχα για χρόνια στη βιβλιοθήκη μου, χωρίς να το έχω διαβάσει, έφτασε η στιγμή να το διαβάσω για πρώτη φορά.
Δεν ξέρω πώς να το χαρακτηρίσω; ιστορικό; είναι αλλά δεν σταματάει στην ιστορία. κοινωνιολογικό; φιλοσοφικό; Τα εκφράζει όλα, αφού τα κεφάλαια του βιβλίου δεν ακολουθούν την ιστορική ροή του χρόνου – όπως τα βιβλία του σχολείου – αλλά δημιουργούν ένα ενδιαφέρον παζλ που συνθέτουν ο χρόνος, τα γεγονότα, τα έθνη, η επιρροή της δύσης και της ανατολής, η θρησκεία, οι πληθυσμοί και οι πόλεις.
Η Αρβελέρ, παρουσιάζει με κριτικό πνεύμα όλες τις πτυχές αυτής της αυτοκρατορίας που την οδήγησαν από την απόλυτη δόξα και κυριαρχία στην σταδιακή συρρίκνωση και, τελικά, στην υποδούλωση.
Υπάρχουν πολλά στοιχεία μέσα στις σελίδες του βιβλίου που θα διαφωτίσουν τις επιλεκτικές γνώσεις του παρελθόντος σου και θα απαντήσουν στα εύλογα ερωτήματά σου, ρίχνοντας φως σε πικρές αλήθειες που θα σε προσγειώσουν – πιστεύω – μια δυσάρεστη ιστορική πραγματικότητα.
Θα προσπαθήσω να συνοψίσω τα κυριότερα σημεία από αυτά που διάβασα:
- Ο Αυτοκράτορας της Ρώμης Κωνσταντίνος το 312 δίνει δικαίωμα στους Χριστιανούς να ασκούν ελεύθερα τη θρησκεία τους.
Στη συνέχεια στρέφεται προς την Ανατολή και διαλέγει για νέα πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όχι τη Ρώμη αλλά την Κωνσταντινούπολη, στις 11 Μαΐου το 330 μΧ.
- Θα προτιμούσε το Ίλιον της Τροίας αλλά το Ίλιον δεν είχε το κατάλληλο λιμάνι για το στόλο.
- Τα υπόλοιπα ονόματα της Κωνσταντινούπολης ήταν η Νέα Ρώμη, Νέα Σιών, Νέα Ιερουσαλήμ.
- Η διάλυση της Δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας έγινε το 476 μ.Χ.
- Γλώσσα του νέου κράτους ήταν αρχικά τα λατινικά και αργότερα η ελληνική γλώσσα. Οι Βυζαντινοί θεωρούσαν τον ελληνικό πολιτισμό συνδεδεμένο με την ειδωλολατρία.
- Αρχικά η αυτοκρατορία επεκτείνοντας στη Δύση, στην Ανατολή ως την Περσία και τη Βόρεια Αφρική. Δύο αιώνες μετά την ίδρυσή της, άρχισε η συρρίκνωση. Μόλις η αυτοκρατορία έχασε από τους Άραβες τα πρωτεία στη θάλασσα, άρχισε να χάνει εδάφη. Χάθηκε η Βόρεια Αφρική, μετά η Ανατολή, στη συνέχεια η δύση και, τελικά, έμεινε η Μικρά Ασία και τα Βαλκάνια.
- Τα μεγαλύτερα πλήγματα η Βυζαντινή Αυτοκρατορία τα δέχτηκε από τους Δυτικούς! Δυστυχώς. Έχοντας συγκεντρώσει τα 2/3 του παγκόσμιου πλούτου εκείνης της εποχής, το Βυζάντιο ήταν στόχος για τη Δύση.
- Πρώτα επιτέθηκαν οι Νορμανδοί. Στη συνέχεια, το 1204, οι Φράγκοι σταυροφόροι – δήθεν – που πήγαιναν να ελευθερώσουν την Ιερουσαλήμ από τους Άραβες και περνούσαν τράνζιτο μέσα από το Βυζάντιο. Πολιόρκησαν και κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη!
Κατέστρεψαν, σκότωσαν, έκαψαν, λεηλάτησαν, έκλεψαν και μετέφεραν όλο τον πλούτο από χρυσό, εικόνες, περγαμηνές, χειρόγραφα, ψηφιδωτά, στη Δύση. Σε 50 χρόνια η Κωνσταντινούπολη απελευθερώθηκε μεν, αλλά είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για τη διάλυσή της.
- Η θρησκεία ήταν μια ακόμα αφορμή, όχι αιτία, για συγκρούσεις με τη Δύση. Η αιτία ήταν ο αγώνας για εξουσία. Αν θα επικρατούσε ο Πάπας με τον Ορθόδοξο Πατριάρχη να υποκλίνεται στον Πάπα ή το αντίθετο. Η διαμάχη των δύο εκκλησιών ήταν η αιτία που το Βυζάντιο εγκαταλείφθηκε στην τύχη του και στην τελική υποδούλωσή του.
- Μια άλλη θεωρία εξηγεί πως η διαιώνιση της αντίθεσης Τρώων και Αχαιών, συνεχίζεται με το Βυζάντιο. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αινείας από την Τροία βρίσκει καταφύγιο στη Δύση και δημιουργεί τη Ρώμη. Οι Βυζαντινοί, σαν απόγονοι των Ελλήνων (Αχαιών), αποτελούν στόχο των Τρώων και των απογόνων τους.
- Η Κωνσταντινούπολη ή Βασιλεύουσα, ως πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, υπήρξε κέντρο πολιτισμού, τεχνών, εκπαίδευσης και αρχιτεκτονικής. Πολλοί εκκλησιαστικοί πατέρες και μοναχοί βοήθησαν στην ανάπτυξη των επαφών με τη Δύση και στη μεταφορά του Ανατολικού ρεύματος στις Δυτικές Χώρες με αποτέλεσμα τις επιδράσεις στη δυτική τέχνη. Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της Βασιλεύουσας εκδηλωνόταν με πολλούς τρόπους. 10 διαφορετικές γλώσσες μιλούσαν οι κάτοικοι μέσα στα τείχη της.
- Κουρασμένη από συνεχείς άμυνες σε Άραβες, Ρώσους, Τουρκομάνους, Νορμανδούς, Σλάβους, όταν πια προσπάθησε η Αυτοκρατορία να “τα βρει” με τους δυτικούς, ήταν αργά. Οι Δυτικοί την άφησαν στην τύχη της να αλωθεί από τον Μωάμεθ, την αποφράδα ημέρα στις 29 Μαΐου 1453.
- Με την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους “σταυροφόρους”, αρχίζει, κατά ορισμένους ιστορικούς, η διάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και η απαρχή του Νεοελληνικού έθνους.
- Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, το ενδιαφέρον της Δύσης στράφηκε ακόμα πιο δυτικά. Η λεκάνη της Μεσογείου έπαψε να αποτελεί το κέντρο του κόσμου και νέοι ορίζοντες αναπτύχθηκαν από τις χώρες του προτεσταντικού βορρά. Προσπαθώντας να παρακάμψουν τους Άραβες προς ανατολάς, ταξίδεψαν προς τη δύση για να φτάσουν στις Ινδίες, με συνέπεια να ανακαλύψουν μια νέα ήπειρο, την Αμερική.
Έτσι, λοιπόν, έληξε άδοξα ο μύθος μιας αυτοκρατορίας. Έσβησε το φως που έλαμπε για 1000 χρόνια. Δεν ξέρω πόσο περισσότερο θα μπορούσε να κρατήσει. Δεν γνωρίζω, καν, στην ιστορία, έστω και μια αυτοκρατορία που να έζησε και να συνέχισε τη δοξαστική της πορεία τόσους αιώνες.
Τώρα, όμως, ξέρω ποιες ήταν οι αιτίες που οδήγησαν στη διάλυσή της!
Διάβασε αυτό το βιβλίο. Είναι must! Αν είσαι Έλληνας πολίτης, θα μάθεις πολλά για το παρελθόν σου.