Πρόσφατα, κυκλοφόρησε επισήμως το trailer της νέας ταινίας “IT” (το οποίο έσπασε το ρεκόρ των περισσότερων online προβολών trailer την πρώτη κιόλας μέρα κυκλοφορίας του – μπορείτε να το δείτε εδώ:
«Το Αυτό», όπως τιτλοφορείται στα ελληνικά, βασίζεται στο θρυλικό μυθιστόρημα του Stephen King. Το χαρακτηρίζω ως θρυλικό διότι πράγματι δημιούργησε ένα θρύλο, γύρω από τον πρωταγωνιστικό τρόμο της ιστορίας του: δημιούργησε ένα σοκαριστικό φόβητρο στο πρόσωπο του Κλόουν Pennywise, που βασάνιζε και σκότωνε παιδιά, προσεγγίζοντάς τα με το φιλικό και διασκεδαστικό προσωπείο του κλόουν, που σε δευτερόλεπτα μετατρεπόταν σε τερατούργημα.
Το μυθιστόρημα του Κινγκ γυρίστηκε σε TV Mini Series το 1990, εξαπλώνοντας τον τρόμο όχι μόνο στους αναγνώστες αλλά και στους θεατές. Φέτος, αναμένουμε στη μεγάλη οθόνη μια νέα προσπάθεια μεταφοράς του βιβλίου σε ταινία, με πιο σύγχρονα τεχνολογικά μέσα στη διάθεση των συντελεστών. Οι fans αναμένουν με αγωνία την πρεμιέρα το Σεπτέμβρη του 2017– έχετε όμως αντίληψη του πόσοι είναι εκείνοι που τρέμουν και μόνο στην ιδέα ενός κλόουν;
Οι φρενήρεις αναρτήσεις στα social media σχετικά με τον τρόμο που επιστρέφει, στο πρόσωπο του Κλόουν από το “IT”, μου κέντρισαν το ενδιαφέρον. Με μια γρήγορη έρευνα online, ανακάλυψα πως η Coulrophobia, όπως ονομάζεται ο φόβος προς τους Κλόουν, βρίσκεται στο Top 10 των συχνότερων και πιο δημοφιλών ανθρώπινων φοβιών, ιδίως στην Αμερική. Θα ήθελα λοιπόν να μάθω περισσότερα για το θέμα από μια ειδική επιστήμονα, στην προκειμένη περίπτωση, από την Ψυχολόγο Τζίνα Χονδρού. Ακολουθεί η ενδιαφέρουσα συνέντευξη:
- Πείτε μας, από πού προκύπτει η λέξη κωλοβαθριστοφοβία (Coulrophobia);
Στα ελληνικά ο όρος σημαίνει «φοβία αυτού που περπατά σε ξυλοπόδαρα». Στα Αγγλικά η ετυμολογία δεν είναι ξεκάθαρη. Η αλήθεια είναι πως είναι λίγοι παράξενος όρος και δεν παραπέμπει άμεσα στους κλόουν.
- Πόσο συχνά συναντάτε περιπτώσεις ασθενών που ταλαιπωρούνται από τη συγκεκριμένη φοβία;
Όχι συχνά. Συνήθως συνυπάρχει με άλλες φοβίες, ή άλλες αγχώδεις διαταραχές. Οι άνθρωποι δεν τη συζητούν ιδιαίτερα, καθώς δεν επηρεάζει την καθημερινότητα. Έρχεται στο προσκήνιο όταν συμβεί κάτι (π.χ. μια επίθεση από κάποιον με μάσκα κλόουν).
- Με ποια συμπτώματα εκδηλώνεται η Coulrophobia;
Με τα κλασικά συμπτώματα μιας φοβίας, δηλαδή ιδρώτας, καρδιοχτύπι, δυσκολία στην αναπνοή, ζαλάδα / ναυτία, υπέρμετρος φόβος / τρόμος, πανικός και έντονη τάση φυγής κ.ά.
- Υπάρχουν ενδείξεις που ενδεχομένως διαμορφώνουν ένα ανησυχητικό προφίλ ασθενή; Εννοώ πως μπορεί να φοβάται κάποιος την εικόνα ενός κλόουν και απλά να την αποφεύγει. Σε ποια περίπτωση όμως οι αντιδράσεις και οι εκτάσεις του φόβου του αγγίζουν το ανησυχητικό επίπεδο και επιτάσσουν θεραπεία;
Όταν γνωστικά και συναισθηματικά υποφέρει πάρα πολύ (π.χ. το σκέφτεται συνέχεια), όταν σωματοποιεί το άγχος του, όταν γενικεύει (φοβάται κι αποφεύγει οτιδήποτε, έστω και αμυδρά συναφές), όταν επηρεάζεται η καθημερινή του λειτουργικότητα (κοινωνική ζωή, εργασία, σχέσεις). Η αποστροφή και απλή αποφυγή των κλόουν δεν συνιστά διαταραχή.
- Άραγε, αυτό που πραγματικά φοβόμαστε είναι η μάσκα του κλόουν, το σύμβολο του μεταμφιεσμένου δολοφόνου ή αυτό που κρύβεται πίσω από τη μάσκα;
Όλα αυτά. Η μάσκα του κλόουν έχει ένα αφύσικο χαμόγελο. Η μεταμφίεση μπορεί πάντα να κρύβει κάτι επικίνδυνο. Η μάσκα, γενικά, κρύβει τα πραγματικά συναισθήματα, την πραγματική ταυτότητα.
Όμως μπορεί επίσης σε ένα βαθύτερο επίπεδο, να φοβόμαστε μήπως πέσει η μάσκα, ή να βγάλουμε εμείς τη μάσκα. Ο κλόουν μας υπενθυμίζει τις μάσκες που φοράμε και αυτό δημιουργεί ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Αν την βλέπουμε μπροστά μας, αναγκαζόμαστε να παραδεχτούμε την ύπαρξή της.
Φοβόμαστε τέλος τον παραλογισμό, την υπερβολική, ανεξέλεγκτη συμπεριφορά, τη γελοιοποίηση, τις παρορμήσεις μας, τα λάθη και τις γκάφες μας. Φοβόμαστε λοιπόν την έκθεση.
- Θεραπεύεται η Coulrophobia;
Ναι και η καταλληλότερη θεραπεία είναι η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία, που βασίζεται στην αναθεώρηση των σκέψεων και την αλλαγή των συμπεριφορών.
- Ισχύει ότι η φοβία αυτή πυροδοτήθηκε από την κυκλοφορία ταινιών όπως «Το Αυτό», «Το πνεύμα του κακού» κ.α. όπου πρωταγωνιστούν κλόουν δολοφόνοι;
Ναι. Από την άλλη όμως μην φαντάζεστε ότι η πλειοψηφία των παιδιών και ενηλίκων χαίρεται και διασκεδάζει με τον καλοκάγαθο κλόουν… Στην πραγματικότητα αρκετές έρευνες δείχνουν ότι οι κλόουν δεν είναι ιδιαίτερα συμπαθείς! Για παράδειγμα, σε ένα βρετανικό νοσοκομείο παίδων, που προσπαθούσε να βελτιώσει το περιβάλλον των μικρών ασθενών, διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά δεν ένιωθαν άνετα με την εικόνα τους.
- Αυτός ο φόβος συναντάται αποκλειστικά σε ενήλικες που έχουν την αντίληψη του εγκληματικού στοιχείου στο είδωλο ενός κλόουν, ή μπορεί να πλήξει και τα παιδιά;
Είναι πιο συχνή στα παιδιά. Και είναι φυσικό, αφού τα παιδιά λειτουργούν πιο διαισθητικά και αγχώνονται με την απόκρυψη των πραγματικών εκφράσεων, νιώθουν μεγαλύτερη ανασφάλεια με την απρόβλεπτη συμπεριφορά. Όμως υπάρχουν και ενήλικοι πάσχοντες.
- Τους τελευταίους μήνες έχουν σημειωθεί εμφανίσεις κλόουν τις νύχτες σε δάση και απομακρυσμένα κτίρια, που κυνηγούν με μαχαίρια ή απλά στέκονται κρατώντας μπαλόνια, τρομοκρατώντας τους περαστικούς; Ορισμένες φορές πρόκειται για φάρσες που ανεβαίνουν στα social media με hashtag #clownpocalypse, ενώ άλλες φορές, αφορούν σε ιστορίες που απασχολούν μέχρι και τις αστυνομικές αρχές, σε πολιτείες των ΗΠΑ, Καναδά Αυστραλία. Πώς σχολιάζετε αυτά τα περιστατικά;
Όταν δεν πρόκειται για οργανωμένη φάρσα, πρόκειται για άτομα με διάφορες ψυχοπαθολογίες, που κρύβουν πίσω από τη μάσκα την προβληματική προσωπικότητα. Κοινό χαρακτηριστικό είναι η ανεπάρκεια – μειονεξία (πραγματική ή όχι). Είναι σαν να λέει το άτομο «τώρα όχι μόνο θα μου δώσετε σημασία, αλλά θα κάνω πραγματικά αισθητή την παρουσία μου».
Η μάσκα προξενεί φόβο γιατί είναι κάτι οικείο (ένας άνθρωπος), μαζί με κάτι μη οικείο (ένα περίεργο πρόσωπο), πράγματα ιδανικά για κάποιον που θέλει να βασιστεί στο φόβο και στο ξάφνιασμα, είτε για να διαπράξει έγκλημα, είτε για «πλάκα».
Όταν όμως δημιουργείται γενικευμένος πανικός στον κόσμο (με αφορμή τα περιστατικά που αναφέρεις), αυτό αντανακλά τη γενικότερη αβεβαιότητα για τον κόσμο στον οποίο ζούμε, τις τρομοκρατικές ενέργειες, την απρόσωπη επικοινωνία, το ψέμα και έτσι δημιουργείται συλλογικό άγχος.
- Τέλος, θα μπορούσε η Coulrophobia να συνδέεται με τον υποσυνείδητο φόβο μας, ότι πίσω από κάτι φαινομενικά αθώο, υποβόσκει μια απειλή; Αποδεικνύοντας έτσι την ανασφάλειά μας όσον αφορά στο πόσο δύσκολα εμπιστευόμαστε τους ανθρώπους;
Θα μπορούσε να είναι κι έτσι. Κάτι που μας κάνει να γελάμε και μας χαλαρώνει, μπορεί εύκολα να είναι ο δούρειος ίππος που θα εισβάλλει και σε άλλες πτυχές της ζωής και του εαυτού μας. Προτιμάμε λοιπόν να μην χαλαρώσουμε και να μην κινδυνεύσουμε… ούτε καλό, ούτε κακό. Ή «πολύ καλό για να είναι αληθινό».
Επίσης φοβόμαστε το άγνωστο. Αυτό που όπως ήδη είπαμε υπάρχει πίσω από τη μάσκα.
Πάντως είναι και άλλη μια απόδειξη ότι κρίνουμε από τα φαινόμενα. Ή την πεποίθηση ότι ένα περίεργο εξωτερικό περίβλημα, αντανακλά έναν κακό εσωτερικό κόσμο.
Αντανακλά λοιπόν και διάφορες προκαταλήψεις, αλλά και λογικούς φόβους. Μην ξεχνάμε ότι υπάρχει διάκριση ανάμεσα στη φοβία και το φόβο: είναι άλλο να πανικοβάλλεσαι και να αρρωσταίνεις στη θέα ή τη σκέψη ενός κλόουν και άλλο να διατηρείς λογικές επιφυλάξεις και να παίρνεις λογικές προφυλάξεις.
Εσείς θα εμπιστευόσασταν κάποιον με μια τέτοια μάσκα; Εγώ πάντως όχι!
Τζίνα Χονδρού, M.Sc.
Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
http://www.psychologyhealth.gr/
Πηγές φωτογραφιών: google.com