Sarah Helm

If this is a woman

Εκδόσεις Abacus

Ένα αριστούργημα. “Αν αυτό είναι γυναίκα” είναι το συγκινητικό χρονικό για το Ράβενσμπρουκ, το μόνο στρατόπεδο συγκέντρωσης αποκλειστικά για γυναίκες. Συγγραφέας η Σάρα Χελμ, Εκδόσεις Abacus.

Θέμα

• Το βιβλίο αυτό θα σε συγκινήσει βαθιά. Περιγράφει όλο το χρονικό της δημιουργίας, της λειτουργίας για 6 χρόνια και της εκκένωσης του Ράβενσμπρουκ, ενός από τα προσωπικά πρότζεκτς του Χίμλερ. Χτισμένο το 1939 σε ένα υπέροχο ειδυλλιακό τοπίο, 50 χλμ. βόρια του Βερολίνου, κοντά στο αγρόκτημα όπου ζούσε η ερωμένη του Χίμλερ, Χέντβιχ Πότχαστ, με τα δύο παιδιά τους και κοντά στην πόλη του Φυρστενμπουργκ.

• Όπως το Άουσβιτς ήταν το κέντρο εξολόθρευσης των Εβραίων, έτσι το Ράβενσμπρουκ ήταν το κέντρο εξολόθρευσης των γυναικών.

• Ο τίτλος του βιβλίου είναι εμπνευσμένος από την αναφορά που έγραψε ο Primo Levi, κρατούμενος του Άουσβιτς: “Σκέψου αν αυτό είναι γυναίκα” έγραψε “χωρίς μαλλιά, χωρίς όνομα, χωρίς τη δύναμη να θυμάται, με άδειο βλέμμα, παγωμένη κοιλιά, σαν βάτραχος το χειμώνα. Ποτέ μην ξεχάσετε αυτά που συνέβησαν!”

Στο περιθώριο της ιστορίας

Το Ράβενσμπρουκ ήταν για χρόνια άγνωστο, ξεχασμένο, κρυμμένο μυστικό, πίσω από το Παραπέτασμα που έμεινε στο περιθώριο της ιστορίας, αφού μετά την απελευθέρωση, πέρασε στα χέρια των Ρώσων και της Ανατολικής πλευράς της Γερμανίας. Έτσι κι αλλιώς, οι Γερμανοί είχαν οργανώσει ένα σύστημα που να κρατάει μυστικές τις βιαιότητες και τα εγκλήματα των στρατοπέδων, συγκαλύπτοντας με ψεύτικα στοιχεία την πραγματικότητα.

Ακόμα, όταν είδαν το τέλος να έρχεται, προσπάθησαν να καταστρέψουν κάθε αποδεικτικό στοιχείο ύπαρξης των φρικαλεοτήτων που συνέβησαν εκεί. Οι Ρώσοι, πάλι, έχτισαν τη δική τους προπαγάνδα, λέγοντας πως στο Ράβενσμπρουκ μαρτύρησαν γυναίκες-στρατιώτες του Ερυθρού Στρατού.

Αλλά και οι επιζήσασες γυναίκες έμειναν σιωπηρές για χρόνια, γιατί δεν τις πίστευε κανείς και γιατί όλοι τις συμβούλευαν να μην αποκαλύπτουν το παρελθόν τους στο στρατόπεδο.

Κρατούμενες-ηρωίδες

Στο Ράβενσμπρουκ οι κρατούμενες, αρχικά, ήταν “κατώτεροι άνθρωποι”, γυναίκες του περιθωρίου, Τσιγγάνες, άρρωστες, ανάπηρες, “τρελές”, λεσβίες, άστεγες, Μάρτυρες του Ιεχωβά, μικροκλέφτες, πόρνες. Στη συνέχεια όμως, προστέθηκαν πολιτικοί εχθροί, Γερμανίδες κουμουνίστριες, στρατιωτίνες, μέλη της αντίστασης και λίγες, σχετικά, Εβραίες. Συγκεντρώθηκαν εκεί από 20 διαφορετικές χώρες, όπως (κυρίως) Πολωνία, Ουγγαρία, Γαλλία, Τσεχοσλοβακία, Ολλανδία, Σοβιετική Ένωση και μερικές από τη Μεγάλη Βρετανία.

Ηρωίδες

Η συγγραφέας, Σάρα Χελμ, μέσα στο χρονικό με τα ιστορικά γεγονότα, περιγράφει τις προσωπικές ιστορίες 150 γυναικών, όπως τις διηγήθηκαν τα θύματα ή οι συντρόφισσές τους, που σαν παζλ, χτίζονται μέσα στο βιβλίο και αναφέρονται ονομαστικά. Γυναίκες νοικοκυρές, γιατροί, καθηγήτριες σχολείων ή πανεπιστημίων, τραγουδίστριες της όπερας, εθνολόγοι που σύρθηκαν με τη βία στο στρατόπεδο, δείχνοντας ηρωισμό. Μια πόρνη αρνήθηκε να χτυπήσει συγκρατούμενες, μια Γαλλίδα αντιστασιακή αρνήθηκε να εργαστεί κατασκευάζοντας γερμανικά πυρομαχικά, μια Πολωνέζα έστελνε κρυφά γράμματα στο έξω κόσμο για να μάθει η Ευρώπη τα εγκλήματα των Ναζί, και όσες κρατούμενες αναγκάστηκαν να εργαστούν σε εργοστάσια σαν σκλάβες-εργασίας, έκαναν σαμποτάζ σε ό,τι παρήγαγαν, ιδίως πυρομαχικά. Κάποιες άντεξαν και, αρκετές, κατέθεσαν κατά των δεσμοφυλάκων τους στη δίκη του Αμβούργου.

Αριθμοί

Το στρατόπεδο χτίστηκε το 1939 για να “φιλοξενεί” 3.000 κρατούμενες. Το 1945 που έκλεισε, διατηρούσε 46.000 στοιβαγμένες γυναίκες. Στα 6 χρόνια λειτουργίας του πέρασαν από εκεί ίσως και 120.000 άτομα, από τα οποία 50.000 βρήκαν το θάνατο. Μεταξύ αυτών και χιλιάδες παιδιά που ή δολοφονούνταν με συστηματικές αμβλώσεις ή γεννιούνταν και αφήνονταν νηστικά να πεθάνουν από ασιτία ή να γίνουν βορά στα τρωκτικά ή όσα έζησαν να στειρωθούν.

Βασανιστήρια

Το βιβλίο, σε διαφωτίζει για τις άθλιες συνθήκες ζωής των γυναικών που μαστίζονταν από τύφο, φυματίωση, δυσεντερία, έλλειψη κάθε υγιεινής και φαγητού (έτρωγαν μόνο 1 φέτα ψωμί με μια λαχανόσουπα – σκέτο ζουμί όλη μέρα) και 14ωρη υποχρεωτική εργασία στο στρατόπεδο ή στο εργοστάσιο της Ζήμενς σε διπλανές εγκαταστάσεις. Τιμωρίες για το τίποτα, δαγκώματα αλσατικών λυκόσκυλων, χτυπήματα με γκλομπ ή σφυριά, 25 θανατηφόρα μαστιγώματα και ορθοστασία 6 ωρών μέσα στο χιόνι ντυμένες με ένα βαμβακερό μαντήλι στο κεφάλι, βαμβακερή ριγέ στολή και ξύλινα clogs στα πόδια. Οι πιο βαριές ποινές ήταν η απομόνωση, όπου για εβδομάδες κοιμόντουσαν στο πάτωμα με φαγητό μια φορά την εβδομάδα. Όλες γινόντουσαν 29 ή 35 κιλά, χάνοντας το μισό βάρος του σώματός τους.

Το χειρότερο ήταν η πορεία θανάτου, πορεία 200, 400 μιλίων με στόχο να πεθάνουν από τις κακουχίες οι γυναίκες που συμμετείχαν. Η ειρωνεία είναι ότι μερικές Γαλλίδες, όταν τους ανακοίνωσαν οι Γερμανοί ότι στέλνονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, μην γνωρίζοντας καν τι είναι, έφτιαξαν ένα βαλιτσάκι που μέσα είχε μεταξωτές πυτζάμες, πούδρα και κολόνια… φτάνοντας στο στρατόπεδο, τους τα πήραν όλα, τις έγδυσαν από τα ρούχα τους, τις κούρεψαν, τις ξύρισαν χαμηλά και τις εξέτασαν με μια οδοντόβουρτσα να δουν αν έχουν αφροδίσια. Οι γυναίκες αυτές, αντικρίζοντας τους σκελετούς των συγκρατούμενών τους, τρομοκρατήθηκαν τόσο που νόμιζαν πως κάποιο λάθος είχε γίνει…

Θάλαμοι αερίων

Όπως αναφέρει η συγγραφέας Σάρα Χελμ, προκείμενου να γίνει χώρος να έρθουν νέες κρατούμενες άρχισε η εξόντωση. Μαζικοί θάνατοι. Με δηλητήριο που έβαζαν στο φαγητό τους, με τουφεκισμό στο σβέρκο, με θανατηφόρες ενέσεις και στη συνέχεια, με ένα θάλαμο αερίων στον οποίο τις έστελναν ανά 150 για θάνατο από το αέριο Zyclon. Στη συνέχεια, τα σώματα στοιβάζονταν δίπλα, στο κρεματόριο, για να καούν και να γίνουν στάχτη. Όσες δεν προλάβαιναν να τις δολοφονήσουν στους θαλάμους αερίων, τις έστελναν με φορτηγά μέσα στο δάσος σε κινητούς θαλάμους αερίων. Τις έκλειναν στη καρότσα με το αέριο ώσπου πέθαιναν.

Rabbits – Κουνέλια

Μια από τις πιο συγκλονιστικές περιπτώσεις που αναφέρει το βιβλίο είναι η ιστορία των Πολωνέζων. Κατά τη διάρκεια λειτουργίας του στρατοπέδου 77 Πολωνέζες, επονομαζόμενες “rabbits” (κουνέλια) έζησαν το χειρότερο μαρτύριο. Το 1942 χρησιμοποιήθηκαν από τους Ναζί σαν πειραματόζωα για ιατρικά πειράματα που ουδέποτε απέδειξαν κάτι για την επιστήμη. Σε “ειδικές επεμβάσεις”, συχνά χωρίς νάρκωση, έκοβαν του μυς των ποδιών τους και μέσα στην πληγή, έβαζαν γυαλί, μαλλί, λάσπη, βακτήρια, υγρά από σύφιλη και στη συνέχεια, σε άλλες έδιναν φάρμακα σε άλλες όχι. Πολλές πρηζόντουσαν και πέθαιναν. Σε άλλες, έκαναν πειράματα στα οστά, σπάζοντας τα ή θρυμματίζοντάς τα, χωρίς θεραπεία. Όταν ήρθε η στιγμή να τις “εξολοθρεύσουν” οι Γερμανοί ώστε να εξαφανίσουν, για άλλη μια φορά, τις αποδείξεις των εγκλημάτων τους, ξεσηκώθηκε όλο το στρατόπεδο για να τις κρύψει.

Στρατόπεδα εξόντωσης ή τιμωρίας

Όπως αναφέρει η συγγραφέας “Αν αυτή είναι γυναίκα”, τα στρατόπεδα, οι Γερμανοί τα διαχώριζαν σε στρατόπεδα εξόντωσης (όπως το Άουσβιτς, το Νταχάου και στη συνέχεια και το Ράβενσμπρουκ) και σε στρατόπεδα τιμωρίας. Αν και μόνο μερικά είναι τόσο γνωστά στον κόσμο, τα στρατόπεδα των Γερμανών ήταν εκατοντάδες, αφού κάθε ένα διέθετε κι ένα στρατόπεδο-δορυφόρο. Αυτά είναι μόνο μερικά από τα στρατόπεδα που αναφέρονται στο βιβλίο: Theresienstadt, Stuffhof, Riga, Bergen–Belsem, Gusem, Mauthausem, Buchenwald, Auschwitz,Birkenau, Flossenburg, Gross–Rosem, Gusen, Neurolau, Bernburg, Rechlin, Torgau, Neuengamme, Malchow, Barth, Genthin, Chemnitz, Neubrandenberg είναι μόνο μερικά από όσα αναφέρονται στο βιβλίο. Ανταλλαγές κρατουμένων γινόντουσαν συχνά με το Ράβενσμπρουκ.

Φύλακες

Σημαντικό ρόλο στην οργάνωση του στρατοπέδου, όπως, το περιγράφει ολοζώντανα η συγγραφέας ήταν οι 3.500 φύλακες που κατά καιρούς πέρασαν από τη θέση του βίαιου δεσμοφύλακα. Από αυτές μόνο 27 δικάστηκαν. Οι Γερμανοί ανέθεσαν τη φύλαξη των τμημάτων των στρατοπέδων σε φυλακισμένες (τις kapos και τις blockovas). Μία από αυτές, έκοψε τις φλέβες της πριν εκτελεστεί, στη δίκη του Αμβούργου.

Σκλάβες-Εργάτριες

Πολλές από τις υγιείς κρατούμενες στέλνοντας σαν “σκλάβες-εργάτριες” σε στρατόπεδα παραγωγής όπλων και πυρομαχικών. Οι περισσότερες προσλαμβάνονταν στο εργοστάσιο της Ζήμενς, χτισμένο κολλητά στο Ράβενσμπρουκ και η εταιρία έδινε ένα συμβολικό μισθό για την εργασία τους στους Ναζί. Όσες εξαντλούνταν και διαγράφονταν από τη λίστα, λόγων αδυναμίας, οι Ναζί τις έστελναν κατευθείαν στους θαλάμους αερίων. Κοντά στα στρατόπεδα λειτουργούσαν εταιρίες, όπως Siemens & Halske, Texled, Binder, Heinkel, Styer–Daimler–Puch AG, IG Farben. Καθημερινά χιλιάδες κρατούμενοι εργαζόντουσαν σαν σκλάβοι για την παραγωγή προϊόντων και πυρομχικών.

Άχρηστα στόματα

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία ξεκίνησαν από την εξολόθρευση των αναπήρων, ψυχικά ασθενών και τροφίμων σανατορίων που οι Γερμανοί θεώρησαν ότι αποτελούν “άχρηστα στόματα”. Το ίδιο και οι κρατούμενοι. Επειδή στοίχιζε η σίτισή τους, οι Ναζί άρχισαν να εκτελούν με τουφεκισμό τους πρώτους ανίατα ασθενείς και ξεσηκώθηκε ο κόσμος. Από τότε, οι SS εγκληματούσαν με τον πιο μυστικό και αθόρυβο τρόπο. Το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα στρατόπεδα, ήταν μια ιδέα του Χίτλερ που ήρθε αργότερα.

Nacht und Nebel (Ναχτ ουντ Νέμπελ)

Νύχτα και καταχνιά, αυτό ήταν το σύνθημα των Ναζί. Να μην πάρει είδηση ο κόσμος για όσα συνέβαιναν. Έτσι ξεκίνησε η θανάτωση στους θαλάμους αερίων στα σανατόρια ανιάτων. Τα αέρια ήταν μια σιωπηρή εκτέλεση χωρίς να το αντιλαμβάνεται η κοινωνία. Γι’ αυτό και πολλοί από τους Συμμάχους δεν πίστευαν καν ότι συνέβησαν στα στρατόπεδα αυτά τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Λέγοντας συνεχώς ψέματα: “θα σας μεταφέρουμε σε σανατόριο για καλύτερη περίθαλψη” μετέφεραν χωρίς αντίσταση τις γυναίκες του Ράβενσμπρουκ σε θαλάμους αερίων. Μόλις κάποιες έμπαιναν στο νοσοκομείο, τους έκαναν θανατηφόρες ενέσεις “για θεραπεία”, που τις έστελνε άμεσα στον άλλο κόσμο. Ή τους έταζαν μια αξιοπρεπή ζωή σαν πόρνες για Ναζί σε άλλα στρατόπεδα, όπου τις ξεπάτωναν οι Ναζί επί 14 ώρες την ημέρα. Όσες είχαν θανατωθεί, έγραφαν στη λίστα δίπλα από το όνομά τους “μεταφέρθηκε σε άλλο στρατόπεδο”. Όταν οι άρρωστες απελευθερώθηκαν, όσες επιβίωσαν και άκουγαν τη λέξη “θα σας μεταφέρουμε” ούρλιαζαν από φόβο γιατί “μεταφορά” για αυτές σήμαινε “θάνατος”. Ακόμα και προς το τέλος, ο διοικητής, προκειμένου να μην έχει αντίσταση στην εκτέλεσή τους, διέδιδε ότι θα τις μεταφέρει σε στρατόπεδο με καλύτερο φαγητό, που λεγόταν Mittwerda (φανταστικό κι ανύπαρκτο όνομα) προκειμένου να βρει εθελόντριες για θάνατο!

Καθώς οι Ρώσοι πλησίαζαν, οι SS, όχι μόνο κατέστρεψαν καταλόγους με αρχεία, αλλά γκρέμισαν τους θαλάμους αερίων και το κρεματόριο με τους τρεις φούρνους και φύτεψαν δέντρα στη θέση τους, για να μην υπάρχουν αποδείξεις για τα εγκλήματά τους.

Ερυθρός Σταυρός

Ειδική αναφορά κάνει η συγγραφέας για την ύποπτη ουδετερότητα του Ερυθρού Σταυρού που επί χρόνια έπαιρνε μηνύματα για τις βαρβαρότητες στα στρατόπεδα και δεν έκανε όχι απλά τίποτα, ούτε καν μια δημόσια ανακοίνωση. Η ουδετερότητα έσπασε όταν ο κόμης Μπερναντότε, της ουδέτερης ως προς τον πόλεμο χώρας, Σουηδίας, κατέφερε να συνεννοηθεί με το Χίμλερ και να σώσει 17.000 φυλακισμένες. Τους πρώτους μήνες του ’45, όταν η εντολή των SS ήταν να εξοντωθούν όλες οι κρατούμενες και να εκκενωθεί το στρατόπεδο, ο Μπερναντότε ήρθε με Λευκά Φορτηγά του Ερυθρού Σταυρού και, κάτω από δραματικές σκηνές – ποια να μπει στη λίστα – έσωσε όσες περισσότερες μπορούσε.

Απελευθέρωση

Οι μεθυσμένοι Ρώσοι στρατιώτες “ελευθερωτές” έφθασαν πρώτοι στην περιοχή και συνάντησαν καθ΄ οδόν πολλές ομάδες γυναικών που έφευγαν από το στρατόπεδο. Αντί να τις λυπηθούν, άρχισαν να βιάζουν κατ’ επανάληψη τις σκελετωμένες από την πείνα κρατούμενες, να σκοτώνουν, να κλέβουν, να κάνουν πλιάτσικο. Οι γυναίκες, που περίμεναν πώς και πώς τους σωτήρες τους, αδύναμες, πεινασμένες, έζησαν και αυτό: πολλαπλούς βιασμούς από τον απελευθερωτικό στρατό. Σκηνές τρόμου, καταδίωξης και αναζήτησης καταφυγίου σε θάμνους, στάβλους και δάση. “Και να φανταστεί κανείς”, είπε μια κρατούμενη που επιβίωσε, “οι Γερμανοί δεν μας βίασαν ποτέ γιατί μας θεωρούσαν γουρούνια”.

Δικαιοσύνη

Παρά τη δίκη Αμβούργου μόνο μερικοί από τους γιατρούς και τους δεσμοφύλακες του Ράβενσμπρουκ αυτοκτόνησαν, καταδικάστηκαν. Πολλοί διέφυγαν! Αλλά ποτέ δεν δόθηκε βαρύτητα στα εγκλήματα του Ράβενσμπρουκ γιατί πάντοτε το Άουσβιτς και το Νταχάου έκλεβαν τη δημοσιότητα με την δυναμική δίκη της Νυρεμβέργης. Και το χειρότερο, ο Στάλιν είχε δώσει εντολή όλοι οι Ρώσοι να πεθάνουν και κανένας να μην πέσει αιχμάλωτος. Οι Ρωσίδες κρατούμενες που απελευθερώθηκαν από το στρατόπεδο, υπέστησαν πιέσεις και ανακρίσεις για “πιθανή συνεργασία” με τους Ναζί. Οι μυστικές υπηρεσίες έβαλαν τις πρώην κρατούμενες να έρθει η μία εναντίον της άλλης με αποτέλεσμα να καρφώσουν τις συντρόφισσές τους και να σταλούν στη Σιβηρία σε στρατόπεδο συγκέντρωσης! Μια από αυτές, η πιο ηρωική, μια καθηγήτρια, όταν επέστρεψε και από το ρωσικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, της απαγόρευσαν να διδάξει. Οπότε, πια, αυτοκτόνησε!

Τύχη

Όπως αναφέρει η συγγραφέας Sarah Helm, ήταν κυρίως θέμα τύχης να επιβιώσεις. Αν έμπαινες ή έβγαινες από μια λίστα, αν ο δεσμοφύλακας δεν επέμενε, αν κάποια δεν σε έβαλε στο μάτι, αν δεν αρρώσταινες…

Έρευνα και αναζήτηση

Για να γράψει το βιβλίο της “Εάν αυτό είναι γυναίκα” η Σάρα Χελμ, ταξίδεψε στην Πολωνία, στη Γαλλία, Ολλανδία, Ρωσία, Ισραήλ και άλλα μέρη επί 6 χρόνια για να πάρει συνεντεύξεις από τις ίδιες τις κρατούμενες που είχαν επιζήσει ή τα παιδιά τους. Παράλληλα, για να γεμίσει τα κενά, αναζήτησε βιογραφίες, αρχεία, επιστολές, ιστορικά έγγραφα που υπάρχουν σε Βιβλιοθήκες και Αρχεία κρατών. Από τις 780 σελίδες του βιβλίου οι 60 είναι αναφορές, βιβλιογραφία, πηγές και όλο το υλικό που χρησιμοποίησε η συγγραφέας.

Όπως της αποκάλυψε μια κρατούμενη ότι επιστρέφοντας στον ελεύθερο κόσμο, μετά από όσα είχε ζήσει εκεί: “Δεν μπορούσα πια να πιστέψω στην καλοσύνη του ανθρώπου. Χρειάστηκε να το μάθω από την αρχή”.

Ένα συγκλονιστικό, συγκινητικό βιβλίο, που σε κάνει να νιώσεις απέραντη έκπληξη και φρίκη για τα εγκλήματα των Ναζί. Ταυτόχρονα, χτίζεις μια σχέση συμπάθειας και αγωνίας για τις γυναίκες-θύματα και συμπάσχεις με την τύχη τους.

Το μοναδικό αυτό βιβλίο, που βασίζεται σε αληθινά γεγονότα, σε κάνει να συνειδητοποιήσεις πόσο πολύ ανάγκη έχουμε σαν Ευρώπη να είμαστε ενωμένοι ειρηνικά και όχι σαν αποτέλεσμα του “οράματος” ενός “ηγέτη” που θέλει να κατακτήσει την Ευρώπη και να την ενοποιήσει κάτω από τη δική του εξουσία.

Σε παρακαλώ… διάβασέ το! Αυτή η ιστορία δεν πρέπει να ξεχαστεί ποτέ.